Karl Marxek eta Friedrich Engelsek sinatutako Manifestu Komunista-ren 1872ko alemaniar edizioaren hitzaurrean, teoria marxistaren guraso ditugunek honako hau diote:

Azken 25 urteetan baldintzak aldatu egin badira ere, Manifestu honetan garatutako printzipio orokorrek funtsean zehatzak izaten jarraitzen dute. Xehetasunen bat edo beste egokitzearekin aski litzateke. Manifestua-k berak ohartarazten du printzipio horien aplikazio praktikoa, edozein toki eta garaitan, dauden baldintza historikoen araberakoa izango dela, eta, horregatik, ez dira bereziki azpimarratzen II. kapituluaren amaieran proposatutako neurri iraultzaileak. Gaur formulatu beharko bagenu, pasarte horrek izaera ezberdina izango luke zentzu askotan. Programa hori zaharkituta geratu da bi arrazoi nagusi direla medio: lehenengoa, industria handiak azken 25 urteetan izandako garapen ikaragarria izango litzateke, eta horrek berekin ekarritako antolaketa politikoaren esparruan langileriak egindako aurrerapenak eta Otsaileko Iraultzak utzitako esperientzia praktikoak; bigarrena, Parisko Komunaren eragina izango litzateke, esperientzia horretan proletalgoak botere politikoa bere eskuetan izan baitzuen lehendabiziko aldiz.

Paragrafo horrek, gutxienez, marxismoaren apustu teoriko-praktiko iraultzailearen funtsezko bi printzipio adierazten ditu. Alde batetik, Leninek berak zuzen azaldu zuena, hau da, esentzia bera dela errealitate zehatzaren analisi zehatza sostengatzen duela, esentzia izanik marxismoaren arima. Gaur egun, ohikoak dira marxismoa desitxuratzeko saiakerak, bi zentzutan: dela erreformismoaren harreragatik eta premia iraultzailearen ukapenagatik; dela dogmatismoagatik, obra marxista testuinguru ekonomiko, politiko eta historikoetatik kanpoko errezetario gisa ulertzen delako. Errealitate zehatzaren analisi zehatzak duen funtsezko eta sorrerako premisa hori bi modutan aldarrikatu behar da: alde batetik, iraultzaren etsaien jokoan ez erotzeko, printzipio hori erabiltzen baitute jendearen begietan kapitalismoa sistema atsegin bihurtzeko aitzakia moduan; eta, bestetik, iraultza ekintza iraultzaile koordinatu baten beharrik gabe, fede ekintza kolektibo eta espontaneo moduan gertatuko dela uste dutenen sektarismo faltsuki intelektualean ez erortzeko. Leninengana itzulita, hark esan zuen moduan, iraultza ez da «egiten», antolatu egiten da, eta antolaketa horrek emaitza iraultzaileak emateko modu bakarra testuinguru jakin baten garapen historiko eta dialektikoa ulertzeko eta gizarte horren eraldaketan modu zuzen eta errealistan esku hartzeko gaitasunean datza.

Bigarren puntu batean Marxek eta Engelsek diotenez, «programa hau zatika zaharkituta geratu da», eta hemen metodo zientifikoak apustu iraultzaile marxistaren garapenean duen garrantzia ikusten dugu. Izan ere, badakigu zientziak etengabe egiten duela aurrera teoriak gezurtatuko, birformulatuko edo tesiren bat indartuko duten elementu berriak gehitu ditzaketen ebidentzia zientifiko berrietan oinarrituta. Hor ikus daiteke dogmatismoaren eta zientziaren arteko kontraesan nabarmena. Marxismoak metodo zientifikoa aplikatzearen aldeko apustua egiten du, eta, beraz, ikerketak edo errealitatean izandako aldaketek metodo hori garatzeko sortzen dituzten ezagutzek zehazten dute etengabe. Zentzu horretan, Marxek eta Engelsek teoria marxistak aurrera egiteko funtsezko elementu gisa kapitalismoaren beraren aurrerapena aipatzen dute, baita une historiko jakin bateko praktika iraultzaileak momentu horretan garatzen ari ziren teoriaren hobekuntzan egiten dituen ekarpenak ere. Eta, zalantza izpirik gabe, garai hartako esperientzia azpimarragarri moduan, Parisko Komuna aipatzen dute, bertan «proletarioek, lehen aldiz, botere politikoa beren eskuetan izan baitzuten bi hilabetez».

Nola ez zen, bada, aldaketarik gertatuko euren proiektu politiko iraultzailea garatzeko funtsezko ebidentzia zientifiko berriak baldin bazituzten?

Zer aldatu zen proletalgoak lehen aldiz botere politikoa bere eskuetan izan zezan?

ERREALITATE ZEHATZAREN ANALISI ZEHATZA: MATERIALISMO HISTORIKOA ETA KLASE-BORROKA FRANTZIAN

Hasteko, ezagutzaren teoriaren bi apusturen arteko funtsezko bereizketa hartu behar dugu kontuan: idealismoa eta materialismoa. Idealismoaren abiapuntua ezagutzaren teoriaren oinarrian ideia bera dagoela da, eta, beraz, ideiak eragiten duela errealitatean. Teoria materialistak, ordea, materiatik eta esperientziatik abiatzen dira ideiak osatzeko.

Marxen eta Engelsen materialismo historikoak gizarte ezberdinen garapenen ikerketa zehatza egiten du gizateriaren historia hasi zenetik, eta aldaketa historiko oro esplotatzaileen eta esplotatuen arteko lehia batek eragin duela ohartzen dira: klase-borrokak.

Ekoizpen moduei erreparatuz gero, historia lau fase nagusitan bana daiteke: gizarte primitiboak, esklabismoa, feudalismoa eta kapitalismoa.

Gizarte primitiboak (komunistak) soberakinaren sorreraren ondorioz igaro ziren esklabismora, hau da, aurrerapen teknologiko primitiboen eta, beraz, jabetzaren ondorioz. Jabetza agertzean, berdintasun falta eta esplotazioa sortzen dira. ­Ekoizpen-modu bakoitzak bere burua suntsitzeko baldintzak sortzen ditu, esplotatzaileen eta esplotatuen arteko talka saihestezinean oinarrituta.

Marxek ahalegin bereziz aztertu zuen langile klasearen eta iraultzaren egoera bere garaiko Frantziako testuinguruan. Bere esanetan, proletalgoa da ekoizpen modu kapitalista gainditzeko lan historikoa egitea dagokion subjektu politiko iraultzaile bakarra.

Auzi frantsesa zehatz-mehatz aztertzen duten Marxen oinarrizko hiru lan daude, eta horiek materialismo dialektiko eta historikoaren analisi eta esku-hartze metodoaren hurbilketa gisa ulertu behar dira. Lan horiek, Klase arteko borrokak Frantzian, Luis Bonaparteren brumarioaren 18a eta Gerra Zibila Frantzian dira.

Lan horietan, hiru momentu historiko zehatzen analisia eta horien arteko erlazioa ikusiko ditugu. Bertan, 1848ko iraultzetatik 1871n Parisko Komuna eraitsi zuten arteko denbora-tarteaz aurkezten baitu Frantziaren historia, materialismo historikoa erabilita aztertzeko metodo gisa.

Engelsek 1895eko Klase arteko borrokak Frantzian edizioaren hitzaurrean (guztiz gomendagarria da osorik irakurtzea), teoria hori Parisko gertaeren ikerketa zehatzari nola aplikatzen zaion ikus daiteke. Ikusmolde idealista orotatik harago, ikerketaren beraren kontraesanak eta ebidentzia zientifikoaren metodoa analisirako eta esku-hartze politikorako aplikatzeko beharra agerian gelditzen dira.

Gauzak horrela, Engelsek motor historikoaren azken arrazoi ekonomikoei berehalakotasunez erantzutea zaila dela onartzen du, eta, hala ere, hitzaurre eta sarrera horietan, dituzten informazio berriak sartzen saiatzen dira, praktika iraultzailean ongi egindakoak eta akatsak zehaztu ahal izateko. Dogmatismo guztietatik urrun.

Aldi jakin baten historia ekonomikoari buruzko ikuspegi orokorra ezin da inoiz unean bertan lortu, geroago baizik, materialak bildu eta baheketa egin ondoren. (F. Engels)

Zentzu horretan, Engelsek 1848ko prozesu iraultzaileen ondoren, behin 1850ean sartuta, Marxek Europako eta bereziki Frantziako testuinguruan gertatutako aldaketa ekonomikoetan sakontzen duela azaltzen du. Informazio berri hori da bai Marx eta bai Engels «kontinenteko garapen ekonomikoaren egoera ekoizpen kapitalista ezabatzeko adina heldutasun izatetik urrun zegoela» pentsatzera eraman zituena; «1848tik kontinente osoaren jabe egin den iraultza ekonomikoaren bitartez argi gelditu da hori, lehenengo aldiz benetako izaera industriala eman baitie Frantziari, Austriari, Hungariari, Poloniari eta Errusiari, eta Alemania lehen ordenako herrialde industrial bihurtu baitu».

Luis Bonaparteren etorrerarekin, «behetik egindako iraultzen garaia amaituta zegoen behinik behin, eta jarraian goitik egindako iraultzen garaia etorri zen». Horiek sortuko dituzte, ordea, Frantziako mugimendu iraultzailea loratzeko beharrezkoak izango diren baldintzak.

Hortaz, ondo dakigun moduan, Luis Napoleonek Bismarck-en aurka galdu ondoren eta Louis Adolphe Thiers Guardia Nazionalari Parisen haren kanoiak lapurtzen saiatu ondoren, aurrera egitea lortuko duen matxinada sortuko da, 72 egun iraungo dituena eta Komuna izenez ezagutuko dena.

Eta Engelsen hitzetan: «berriro ere argi geratzen zen Parisen proletalgoaren iraultza zela iraultzen artean posible zen bakarra».

Komuneroen aurkako errepresioak eta muturreko indarkeriak bakarrik lortu zuen Komunari amaiera ematea, eta estimazioen arabera 50.000 eraildako zenbatu zitezkeen, 17.000 zifrarik kontserbadoreenen arabera. Esperientzia iraultzaile horrek aurrerapauso historiko bat ekarri zuen, subjektu iraultzaile bakarra langilea dela argi utziz.

Amnistia ez zen 1880ra arte iritsiko, eta garai berean, uztailaren 14a (Bastilla hartu zuten eguna) Frantziako egun nazional eta Marseillesa ereserki ofizial izendatu zituzten. 1789ko iraultzaren aldarrikapen bare baten bila, Parisko Komunaren oroitzapen hurbil eta «arriskutsua» lurperatzea bilatu zuten.

NAZIOARTEKO «KONSPIRAZIOA»

Parisko Komunari maila mediatikoan nola egin zitzaion aurre ikustea interesgarria da, baita horrek ekarritako ondorioak ikustea ere. Komunaren garaipena heldu bezain laster, Frantziako prentsa burgesak Parisen gertatzen ari ziren gertaera «izugarriak» adierazten zituen: «herri xeheak bere armada propioa sortu zuen eta bere gobernu komunala aukeratzera deitzen zuen». Horren guztiaren atzean Langileen Nazioarteko Elkartea eta Karl Marx izeneko pentsalari maltzur bat zeuden.

Nahiz eta jakin badakigun Parisko Komuna ez zela ez Marxen ez Internazionalaren obra izan, eraso horiek marxismoari eta Internazionalari ezohiko publizitatea eman zieten: alde batetik, burgesek jada ez zioten Manifiestu Komunista-ren mamuari beldurrik izan behar, orain mamua hezurmamitu eta haien artean bizi zelako; bestetik, Engelsek berak 1874an Friedrich A. Sorge-ri bidalitako gutun batean zioen bezala: «Parisko Komunari esker, Internazionala potentzia moral bilakatu da Europan».

Era berean, Parisko Komunako erbesteratuak Londresen, Bruselan edo Genevan babestu ziren, baina baita Txilen, Uruguain edo Brasilen ere, eta 1871n bertan haien lekukotasunak argitaratzen hasi ziren.

Horrenbestez, Parisko Komunak, langile mugimenduaren borrokari eman zionaz gain, teoria marxistaren hedapenari eman zion nazioarteko bultzada funtsezkoa izan zen marxismoa planetako puntu guztietan garatu zedin.

Parisko Komunak, langile mugimenduaren borrokari eman zionaz gain, teoria marxistaren hedapenari eman zion nazioarteko bultzada funtsezkoa izan zen marxismoa planetako puntu guztietan garatu zedin

LENIN ETA PARISKO KOMUNA

1911n, Parisko Komunaren 40. urteurrenean, eta sobietarren garaipen iraultzailea baino sei urte lehenago, Leninek «Komunaren oroimenez» izenburua jarri zion testu labur bat idatzi zuen. Idatzi horretan, ezin hobeto jasota agertzen dira zergatik mundu osoko iraultzaileek aldarrikatu eta ulertu behar duten Parisko Komuna, bidea argitu diezaiekeen elementu gisa ulertuta.

Bere eraikuntzari eta suntsipenari dagokienez, Leninek lau puntu nabarmentzen ditu:

1. Modu espontaneoan sortzea, baina kausa material zehatz batzuek determinatuta.

2. Nahiz eta, hasiera batean, burgesia txikia, berriz ere Alemaniaren aurka armak hartu nahi zituzten nazionalistak eta abar elkartzen zituen mugimendu heterogeneoa izan, langileek baino ez zuten bukaerara arte iraun, berriz ere agerian utziz ekintza politiko iraultzailea gauzatzeko gaitasuna duen klase sozial bakarra dela.

3. Parisko Komunaren aurreko urteetan Internazionalak langileen formakuntza politikoan jokatutako papera azpimarratzea.

4. Komunaren suntsipena burgesiaren nazioarteko koalizio zabal batek gauzatu zuen. Azpimarratzekoa da nola Bismarck-ek Alemaniak preso zituen 100.000 soldadu frantziar libre utzi zituen Paris iraultzailea zapaltzeko. Era berean, nabarmentzekoa da koalizio burgesak nekazari ezjakinak eta probintzietako burgesia txikia Parisko proletalgoaren aurka jartzea lortu zuela.

Funtsezko ideia gisa, arrakasta izateko iraultzak funtsezko bi elementu behar dituela azpimarratzen du, eta horrek, aldi berean, Leninek teoria marxistari egindako ekarpenetara hurbiltzen gaitu: alde batetik, ekoizpen-indarren garapena dago. Gogora dezagun Engelsek eta Marxek ere erreparatu ziotela xehetasun horri.

Bigarrenik, proletalgoa politikoki formatzeko premia daukagu, eta, horrekin lotuta, alderdi baten eta beste zenbait langile antolakunderen beharra.

Azkenik, zenbait ekarpen egiten dizkio, azken batean, Leninek berak zehazten duen moduan, bere energiarik gehienak ez galtzera bideratu behar izan zituen matxinada horri. Hona hemen ekarpen horiek:

1. Armada herri-armada batez ordezkatzea, hau da, herriari armak ematea. Edo Leninek bere Apirileko Tesian esango lukeen bezala, «demokraziaren berme posible bakarra langile bakoitzaren sorbaldan fusil bat egotea da».

2. Eliza eta Estatua banantzea, eta horrenbestez, instrukzio publikoaren izaera laikoa.

3. Gizarte-arloan: okindegietan gauez lan egitea debekatu zen; isunen sistema abolitu zen, eta ugazabek abandonatutako edo gelditutako lantegi guztiak langile-kooperatibei entregatuko zizkien dekretua iragarri zen, ekoizpenari berrekiteko. Eta, jakina, benetako gobernu demokratiko eta proletarioa zenez, Komunak administrari eta gobernuko funtzionario guztien ordainsariak langile baten soldata arrunta baino handiagoak ez izatea erabaki zuen.

Amaitzeko, Leninek zera dio:

Mundu osoko langileek Parisko Komunaren memoriari ohore egiten diote, hark ez baitzuen tokiko helburu edo jomuga nazional baten alde egin borroka, mundu osoko langileriaren askapenaren alde baizik, azpiratutako eta zapaldutako guztien askapenaren alde.

Komunaren arrazoia iraultza sozialaren arrazoia da, langileen erabateko askapen politiko eta ekonomikoaren arrazoia, munduko proletalgoaren arrazoia. Eta zentzu horretan hilezkorra da.

ONDORIOAK

Marxismoaren eta Parisko Komunaren arteko loturari heltzeko, ezinbestekoa da marxismoak teoria eta praktika iraultzailearen artean egiten duen loturari heltzea. Parisko Komunak metodo marxistari zer ekarpen egin zion azter dezakegu, baina ezinezkoa da irakaspenaren sakontasuna ulertzea Marxek eta Engelsek prozesu historikoen eta klase-borrokaren inguruan aurrez egin zituzten ekarpenak ulertu gabe. Era berean, funtsezkoa izango da Leninentzat, eta Lenin garrantzitsua izango zaigu Parisen 72 egunez gertatu zenaren sakontasuna ulertzeko. Orduko hartan gertatua esperientzia espontaneoa izan zen, bere osaeran heterogeneoa zena hasiera batean, zuzendaritza politiko sendorik gabea, eta, hala ere, sozialismora bidean dauden iraultza prozesuen erreferente dena eta izango dena, komunismora iristeko azken instantzian.

Parisko Komunak erakusten digu zeinen garrantzitsua den errealitate zehatzari buruzko azterketa zehatza, dialektika eta materialismo historikoa ulertzea, baldin eta modu arrakastatsuan esku hartu nahi bada eraldaketako prozesu sozialetan. Ez zen perfektua izan eta, gainera, aurrekaririk gabeko esperientzia izan zen. Parisko Komunak, beraz, etorkizuneko esperientzietarako oinarri izango den esperientzia praktiko baten garapen zehatza aurrera eramatea lortuko du. Horrela, Parisko Komunak 70 egun iraun bazuen, esperientzia hartatik 46 urtera, 70 urte iraungo duen iraultza sobietarra gailenduko da.

Parisko Komunak 70 egun iraun bazuen, esperientzia hartatik 46 urtera, 70 urte iraungo duen iraultza sobietarra gailenduko da