Emakumeak nazioarteko proletarizazio-prozesuetara era masiboan txertatu izanak eta kutsu feministako masa-fronte baten berraktibatzeak –nagusiki Europan eta Amerikan– emantzipaziorako tresnak suspertzeko beharra piztu du. Bestela esanda, «emakumearen auzia» militantzia komunista garaikidearen logelako elefante bihurtu da: hura klase borrokarekin nola artikulatu, borroka ideologikoa nola zabaldu, zein diren eginbehar estrategikoak eta antolakuntza-tresnak kapitalismoaren aurkako borrokan… Edo, laburrago esanda, nola zertu, sexu- eta genero-berdintasunari dagokionez, langile klasearen independentzia politikoa?

ZENTZU KOMUNETIK EMANTZIPATZEA

Lehenengo oztopoa litzateke nola emantzipatu (edo blindatu) gaitezkeen «mugimendu feministan» haragitu asmo duen «zentzu komunaren» kortse horretatik, zeinarekin antolakunde antikapitalista eta erreformista ugari fusionatu diren. Ia baldintzarik gabeko errendizioa da, nahiz eta «zentzu komun» horrek ez dion eragiten uzten klasearen ikuspegi totalizatzaileari. Era beran, zentzu komun hori immunea da nazioarteko langile klaseko askotariko segmentuen arteko desberdinkerien aurrean, baita hark mundu mailako kapitalismoarekin duen loturarekiko «nola?» eta «zergatik?» galderen azalpen ulergarri eta konkretuen aurrean ere. Ez da ahuntzaren gauerdiko eztula; izan ere, «mugimendu sozialista beti saiatu izan da, maiz lortu ez badu ere, bere posizioa feminismo burgesaren eskubide-berdintasunarekiko bereizten»[1].

Lise Vogelek, Marxen lanean harat-honat dabilelarik, helduleku bat ematen digu. Honela definitzen du (ekoizpen sozialaren) «osotasun» kapitalistari aurre egitea: «ekoizpen sozialaren alorrean klase borroka bilakaera sozial ororen erdiguneko dinamika delako posizio teorikotik abiatzen da. Ikuspegi horretan oinarrituta, ekoizpen sozial kontzeptuak ekoizpenaren baldintza sozialen erreprodukzio-­prozesu osoari egiten dio erreferentzia, eta bertan sartuko lirateke truke- eta kontsumo-prozesuak, baita berehalako ekoizpeneko prozesuak ere». Eta honela jarraitzen du: «Ekoizpen sozialetik kanpora dagoen jarduerak halabeharrez ditu ondorioak inplikatutako agenteengan. […] Emana zaigun formazio sozial kapitalista batean, norbanakoak ekoizpen sozialetik erabat edo partzialki baztertuta daude, prozesu horietan [ordaindu gabeko etxeko lanetako prozesu materialak] parte hartzen dute eta leku zehatza hartzen dute lanaren banaketa sozialean, eta horrek eragin politiko, ideologiko eta psikologiko konkretuak ditu». Vogelek bigarren olatu feministako estertoreetan etxeko lanen eztabaidan egindako hitz-hartze horretatik, agian, lan honetan lagun diezaguketen zenbait kontu atera ditzakegu.

Hasteko, dio langile klaseko emakumeen zapalkuntza ezin zaiola asimilatu kapitalismo aurreko ekoizpen-moduetako klase azpiratuetako emakumeen zapalkuntzari. Ekoizpen-harreman sozial kapitalistek alterazio kualitatibo eta bereizgarria dakarkie Kapitalaren balorizazioaren indar eragileak mugiarazten dituen bizitza sozialaren alderdi guztiei. Alterazio horretan, subordinazio sozialaren sintomak –indarkeria matxista, diru-sarreretan edo denboran dauden desberdinkeriak, lan-banaketa sexuala, erreprodukzio- eta sexu-eskubideen ukatzea, gutxiespen soziala…–, nahiz eta itxuraz beste momentu historiko batzuetakoen antza izan, ez dira baliokideak. Adibide bat jartzearren, egungo jendarte kapitalistak patriarkarrak direla esatea gas bidezko sukaldeak Erdi Aroko sukaldeekin alderatzea bezalakoa litzateke, biek sua dutela argudiatuta. Vogelek langile klaseko emakumeen zapalkuntza beste modu batera pentsatzera behartzen gaitu, eta horretarako «patriarkatu»[2] nozioarekin lotuta dauden apriorismo transhistoriko eta unibertsalak gainditzera.

Bigarren, nahiz eta soldatapekoa ez den etxeko lanak jartzen dituen adibide gisa, langile klaseko emakumeen menpeko-kondizioa nazioarteko proletalgoko beste segmentu batzuenarekin lotuta ere badagoela azpimarratzen du, eta horiek «ekoizpen sozialetik erabat edo partzialki baztertuta» daudela dio. Bestela esanda, sexu-kondizioa –eta, horrenbestez, hari lotutako sexuen arteko bereizketa– ez da ekoizpen sozialaren bazterrean dagoen zentrifugazioaren faktore esplikatibo nahikoa eta beharrezkoa, eta beraz, erreprodukzioaren desberdintasun biologikoak, amatasunaren efektu psikosexualak edota «gizonek emakumearen gaitasun erreproduktiboaren ondorioz haren sexualitatea kontrolatzeko duten beharra» ez lirateke haren jatorria eta ez dute emakumeen mendekotasun soziala azaltzeko gaitasunik, feminista erradikalek eta «feminismo sozialistaren» barruan sortu ziren emakume langilearen teorien hainbat modalitatek defendatzen zuten eran. Beraz, langile klaseko emakumeek, beste alde batetik, klase borroka langile mugimendutik ere integratu zuten, argi dagoenez.

XX. mendean zehar, jendarte kapitalistetan, emakumeen zapalkuntzaren inguruko zehaztasun teorikoak enfatikoki «etxeko lanetan» zentratu ziren, eta XXI. mendean, «zaintza-lan»[3] edo «erreprodukzio sozial» terminoetan birplanteatu da. Vogelen ustean, ordea, «funtsezko gaia lan-indarraren erreprodukzio-prozesua da, osotasunean begiratuta». Garrantzitsua da «osotasun» hori azpimarratzea, kontuan izanda ez dela arraroa ikuspegi sozialistek nahiz osotasuna helburu duten ikuspegiek –esaterako, erreprodukzio sozialaren teorian– sarri labain egitea eta definizio trakets edo inplizituak egitea, kalkulatutako anbiguotasunak, zelai feministaren barneko indar-korrelazio ideologikoari erantzuten diotenak (kontziente izanda ala ez), edo zuzenean oportunistak direnak. Emakume komunistok «osotasuna» ikusten dugun leku horretan, «zentzu komun feministak» «lan-indarraren erreprodukzioa» «zati bati» asimilatzen dio, hain justu, etxeko eremuan egiten diren ordainsaririk gabeko lan konkretuei. Eta horrela, lan horiek osotasun kapitalistarekin dituzten harreman zehatzen ikusmena lausotzen dute (eta bide batez, hark ekoizpen sozialean duen papera ikusezin bilakatzen).

Emakume komunistok «osotasuna» ikusten dugun leku horretan, «zentzu komun feministak» «lan-indarraren erreprodukzioa» «zati bati» asimilatzen dio, hain justu, etxeko eremuan egiten diren ordainsaririk gabeko lan konkretuei. Eta horrela, lan horiek osotasun kapitalistarekin dituzten harreman zehatzen ikusmena lausotzen dute

Vogelek, hain justu, «ekoizpen sozialaren» ikuspegia kontrajartzen dio, abiapuntutzat kapitalismoaren dinamika hartu beharrean, «familia» hartzen duen hurbilpen alternatiboari (hortik dator arreta ordainsaririk gabeko etxeko lanei ematearena), maiz Engelsen Jabetza pribatuaren, familiaren eta Estatuaren[4] sorrera lanaren sarrerako formula ezagunean oinarrituta. Esaten duenez, emakumeen zapalkuntzaren jatorria familian zegoela zioten horiek neurrigabe erabiltzen zituzten bikote kontzeptual batzuk (ezagunak egingo zaizkizue): «produkzioa/erreprodukzioa; eremu publikoa/eremu pribatua; lan sozial produktiboa/etxeko lan pribatua; klase sistema/familia sistema; klase dominatzailearen dominazioa/gizonen pribilejioa; teoria marxista/patriarkatuaren teoria». Teorizazio alternatibo hori ez da familian, etxean, egiten diren lanen kutxa beltz bat irekitzeko espezializazio tematikoa (behar-beharrezkoa, inondik ere) bakarrik; horretaz gain, sarriegi dator historiaren filosofia baten eskutik, gehiago edo gutxiago, esplizitua dena. Filosofia horren arabera, «historiaren bi motor» daude: klaseen arteko borroka eta sexuen arteko borroka, eta hortik dator patriarkatu kapitalista edo kapitalismo patriarkarra bikote kontzeptuala, bai eta hortik eratorriak ere; hala nola, «soldataren patriarkatua».

«FEMINISMO SOZIALISTAREN» EDO «KLASE FEMINISMOAREN» KONTRAESANAK

Vogelek «feminismo sozialista» izendatzen duenak –edo, azken urteetan Espainiako Estatuaren testuinguruan «klase feminismo» gisa izendatu izan denak– seinalatzen duena zera da: «sozialistek emakumearen zapalkuntzarekin amaitzeko zerbait egiteko duten konpromisoa». Eta geure testuinguruan, batzuetan, «zentzu komun feminista» faltsu horretan elkarrekiko posizio kontrajarrietan dauden eta zapalkuntza «patriarkar» unibertsal eta transhistorikoaren izenean faltsuki ezeztatu izan diren klase interesen talka antzemateko behar teoriko eta politikoaren zantzuak ematen ditu. Hala eta guztiz ere, nahiz eta zehaztasunaren lehenengo urrats horretan –«emakume» kategoriaren ilusioarekin amaitzea, eta horretarako desberdintasun eta interes politiko antagonikoak «emakume» horien klase posizioaren arabera bereiztea– aurrerapausoa den % 99ren hiritarkeriazko likidazionismoaren aldean, ez da, bere horretan, interklasismoarekiko eta erreformismoarekiko independentzia ideologikorako berme nahikoa. Ez da nahikoa, behintzat, aldarrikapen horiek «lan-indarraren erreprodukzioa bere osotasunean» aztertzen duten analisien eskutik ez badoaz, eta hori egin ezean, borroka horrek XIX[5]. mendeaz geroztik Europako sozialdemokrazia ezaugarritu duen dualismo teorikoak eta erreformismo politikoak bahituta egoten jarraituko du. «Langile klaseko emakumeez» hizketan aritzeagatik eta haiei zuzentzeagatik ere nekez puskatuko du erreformismoaren sabaia, konpromisozko formula hori edukiz bete ezean. Edo, bestela esanda, lan politiko hori, emakumeen zapalkuntza era konkretuan kapitalismoaren dinamikarekin lotzeko gaitasunik ez duenez, bere praktika politikoan emakumeen –­langileak, kasurik onenean– aurkako zapalkuntza ikuspegi deskriptibo, azaleko eta abstraktutik egiten da, eta fronte espezializatu bilakatzen da, zeinaren garrantzia kapitalismoaren aurkako borrokan termino boluntaristetara mugatzen baita, sarri ideologia kapitalista hegemonikoaren mailegu akritikoz beteta daudenak («ez dago iraultzarik emakumerik gabe», «iraultza feminista izango da, edo ez da izango»)[6]. Azalkeria abstraktu horren eraginez, asmo iraultzaileak dituzten antolakundeak zaurgarri bihurtzen dira berdintasunaren aldeko borrokan ikuspegi partzialekin edo dualekin batera datozen amarruen aurrean: inpresionismo historikoa (lanaldi osoan aritzen den etxekoandre unibertsala), arrazakeria («beltza» erasotzailetzat hartzen duen karikatura hipersexualizatua), erlatibismoa (hijabaz estaltzea ahalduntzearen sinbolo gisa)...[7]

Ez da nahikoa, behintzat, aldarrikapen horiek «lan-indarraren erreprodukzioa bere osotasunean» aztertzen duten analisien eskutik ez badoaz, eta hori egin ezean, borroka horrek XIX. mendeaz geroztik Europako sozialdemokrazia ezaugarritu duen dualismo teorikoak eta erreformismo politikoak bahituta egoten jarraituko du

Kasurik okerrenean, langile klaseko emakumeen zapalkuntzaren hurbilketa ez da osotasunaren ikuspegi batetik egiten, ez bada klase kondizioa beste bektore intersekzional bat balitz bezala gehitzen duen karikatura ekonomizista gisa, emakume langilea «subjektu korporatibo» erantsi gisa hartuta. Gabezia teorikoek edo zainketa kritiko ezak «emakumearen auziaren» praxi politiko iraultzailea mutilatzen dute, eta hura mekanismo organizatibo, formal, barne-mailako, eta, finean, epe laburreko apustu taktikoetara mugatzen dute (arriskuan jartzen dira eredu liberal, formal eta atomizatuaren arabera eratutako borroka «subjektuak» akritikoki inportatzen direnean). Bitartean, feminismo hegemonikoaren agendaren leloa, dudarik ez dezagun egin hor, subjektu kolektibo historiko batek gidatzen du: nazioarteko klase kapitalistak.

Orain artekoak laburbiltzeko, Vogelek ikuspegi «heretiko» bat garatzen du zentzu komun feminista eta gaur egungo ezker antikapitalistaren zati handi baten inertzia politikoa azaltzeko: sexu- eta genero-berdintasunaren alorrean, ez dugu politika edota programa iraultzailerik zabaltzerik lanaren banaketa sexuala, familia nuklearra eta heteronormatibitatea hartuta emanak zaizkigun eta klase borrokarekiko alborakuntza-harremana duten abiapuntuko premisatzat.[8]

Sexu- eta genero-berdintasunaren alorrean ez dugu politika edota programa iraultzailerik zabaltzerik lanaren banaketa sexuala, familia nuklearra eta heteronormatibitatea hartuta emanak zaizkigun eta klase borrokarekiko alborakuntza-harremana duten abiapuntuko premisatzat

Ekonomia politikoari Marxek egiten dion kritikak akademian jasan duen baztertzeak nahiz historiaren azterketak eta ezagutzak hamarkada luzez jasan duten gutxiespenak, –besteak beste–, hau da, borroka ideologikoaren atzerakadak, izaera «teorikoa» duen espezializazio politikoa sustatu du berdintasunaren alorrean, eta horrek teoria dual «espontaneoen» lur-eremua zelaitu du eta emakumearen (eta generoaren) auziaren inguruko erantzun teoriko eta estrategikoak eman ditu, zeinak bazter uzten baitute kapitalismo internazionalaren dinamika ezagutzea. «Kentze» horrek, Iris M. Youngek[9] teoria dualen ahultasun zantzu gisa ulertu zuenak, ez zuen osatu nahi zuten marxismo hori gaindituko zuen esplotazio kapitalistaren teoriarik sortu; horra hor «klase feminismoen» Akilesen orpoa.

HURBILPEN BAT PROPOSAMEN «MARXISTA TRANSEI»

Alabaina, teoria dualen itzala (intersekzionalitatearen arabera deklinatuak izan edo ez) luzea da eta, marxismo estrukturalistaren hondarretatik, badirudi publiko berri bat topatu duela beren burua «marxismo queer» edo marxismo trans modura izendatzen duten horiekin. Bereziki oparoak izan dira eremu anglosaxoian eta nekez hasiak dira indarra hartzen geure testuinguruan, Espainiako Estatuko Trans Legea bor-borka dagoen honetan. «Erreprodukzio sozialaren teorien» ibilbidean kokatzen dute euren burua, eta beren argudiaketetan ez da ezohikoa Lise Vogelen «emakumearen auziaren» inguruko berrirakurketan ainguratzea.

Militantzia «marxista queer»[10] hori transaktibismo liberalarengandik eta feminismo erradikalarengandik aldentzen da, baita hark korporatibismoa tronuratzeko duen borroka agonikotik ere; «trans auziari» heltzean klase ikuspegiak duen garrantzia azpimarratzen du, eta haren desira emantzipatzailea proiektu sozialistaren baitan ulertzen du. Era berean, argi eta garbi jartzen du zalantzan ortzi-muga antidiskriminatzaile formalista (miseria kapitalista, sexista, arrazista… intersekzionalaren beren puskak lortzeko korporatibismoen arteko lehia).

Egiaz, transexualitatea kontuan hartzeak –edota beste edozein aniztasunen adierazpenak kontuan hartzeak– ez dakar inolako arazo teorikorik «geure etsai historikoaren aurkako borrokan –indibidualtasun eta talde-identitate askotarikoak kontuan hartuta– subjektu gisa eratzen den» subjektu kolektiboaren nozioari dagokionez, Nestor Kohanen hitzetan. Halaber, jendarte kapitalistetan transak baztertzen dituzten oztopo formalak ezabatzeak ere ez luke arazo izan beharko: «Erregimen politikoa zenbat eta demokratikoagoa izan, orduan eta argiagoa da langileentzat gaizkiaren erroa kapitalismoa dela, eta ez eskubide falta», esango luke Leninek. Horri gehituko diogu politika iraultzaileak ezin lezakeela transfoboa[11] izan, baldin eta ez badie bere printzipioei traizio egingo (xenofobo edo supremazista izan ezin duen bezalaxe).

Azkenerako utzita «sexuaren desnaturalizazio» problematikoa, postulatu horien hipotesi teoriko eta politikoa –sofistikazio eta eklektizismo nabarmenarekin– Vogelek ulerkera engelsiar ezagunean arakatu dituen akats dualista berberetan (testuaren hasieran aipatu dugu) oinarritzen da: abiapuntuko premisa gisa zapalkuntza-logika bikoitza (klase eta sexu zapalkuntza) hartzea, eta hura «familia nuklearraren», hots, «erreprodukzio sozialaren» «funtsezko zelularen» egoitza nagusitzat jotzea. Familia nuklear horren funtzioa, hertsiki ulertuta, lan-indarraren –«behar» sistemikoa– hornikuntza litzateke, zeinaren bitartez kapitalismoak «familia» ezartzen eta babesten baitu, horrek bermatuko baitu «ekoizpen-modua determinatuko duten egituren erreprodukzioa» (nabarmentzeak geuk eginak dira). Kategoria marxianoak gehiegi eta modu lausoan, formula dispertsoetan, erabiltzeaz harago, karitate hermeneutikoaren printzipioa aplikatuta, proposamen horietan bere garaian teoria dualistek egin zituzten ia pauso berberen berredizio mimetikoa aurki dezakegu, «bi esferen» teorien berredizioa barne, baita, ahal balitz, «fabrika sozialeko» feministen funtzionalismo demografikoaren zuhurtzia gutxiagoko bertsio bat ere.

Berrikuntza dakarren ekarpena, zehazki, «sexuaren desnaturalizazioa» litzateke. Hori generoaren ikasketa kulturalen lanen mailegu esplizitu bat da (baita Louis Althusserrek Ideologiaren inguruan dituen formulen birjabetze partikularra ere, subjektua interpelatzen denean, hura eratzen duelako), eta bereziki, Judith Butlerrena; horrekin, deseraikitze linguistikoa giza espeziearen dimorfismo sexuala zalantzan jartzerainoko muturreraino daramate, eta, horren bidez, mahai gainean jartzen dute emakumearen mugimendu emantzipatzaileak «hierarkia sexual», «sexismo» edo «genero rol» gisa deskribatu dituenak «bizi garen mundu hau eratzen duten sexu eta genero harreman antagonikoen desberdintasun sexualak» besterik ez direla (horien historia, esaten digutenez, «kontratuen historia bat da»), beren argumentu-garapen politikoan ekoizpen harreman sozial kapitalistekin parekatzen direnak[12].

Premiazkoa da azpimarratzea formulazio horrek programa bat zehazteko edo esku-hartze iraultzaile bat egiteko bidean bi arrisku dakartzala. Lehenengoa, planteamendu horretatik eratortzen den ulerkera dualistak «familia kapitalista» (sic) aurresuposatzen duela (gehiago zehaztu gabe klasea edo arraza, besterik gabe) kapitalismoaren erreprodukzio sozialerako espazio gisa, eta hari jarraikiz, «familia kapitalista» «gainditzeko» kapitalismoa gainditu behar dela dioela, une batzuetan alderantziz dela dirudien arren: «queer eta trans langileen emantzipaziorako baldintza materialak emanda datoz (ekoizpen sozialaren alde egiten du)[13] baina ez dira gauzatu, oinordetzan jaso dituzten eta Kapitala gailentzen den instituzio sozial zaharrekin kontraesanak dituztelako [familiari dagokionez]».

Arantzatsua da –posizio materialista batetik gutxienez– funtzio adierabakartzat kapitalismoaren zerbitzura dauden «erreprodukzio biologikoa eta erreprodukzio soziala» dituen instituzio gisa ulertzea «familia», eta aldi berean, ulertzea «‘sexu naturala’ generoaren bidez ekoizten eta ezartzen» dela, «generoa talde sozial batek erreprodukzio biologikorako duen gaitasuna aurresuposatzen duen mekanismo bat» dela, eta jarraian, pentsatzea «‘genero erregimenen’ naturalizazioa dimorfismo sexuala (erre)produzitzen duten naturalizazio burgesak» direla. Hala ere, are arantzatsuagoa da giza espeziea sexuatua izatea dominazio-harreman klasisten naturalizazioarekin parekatzea, edo dimorfismo sexuala ezaugarri zorrozki kapitalista dela sinestea (!).

Bigarrenik, formulazio horien boluntarismo iraultzailea, beste behin, kapitalismoaren dinamikaren analisi konkretuaren gutxiespenean datza, baita familiaren fetitxizazio ahistorikoan ere. Familia kapitalismoak birformulatutako instituzioa da, baina tentsio kontraesankorren pean dago (eta ez aldebakartasunez Kapitalari funtzional zaizkionak), Kapitalaren erreprodukzio hedatua eta langile klasearen erreprodukzio hedatua bereizten baditugu. Halaxe dio Lebowitzek Beyond Capital (Kapitalaz harago) liburuan, hain justu, erredukzionismo ekonomizistei edota obreristei itzuri egiteko helburuz (testuak horien kontra agertzen du bere burua). Tentsio eta kontraesan horietan, esplotazio erreproduktiborako mekanismo espezifikoak ageri dira; horiek ez zaizkio aplikagarri erreprodukzio biologikorako gaitasun bat aurresuposatzen zaion talde sozialari –formula parafraseatuta–, ezpada nazioarteko proletalgoaren emakume konkretu eta ­hezur-haragizkoei; duten gaitasun erreproduktiboa beren esplotaziorako baldintza da, ez da «aukera» hutsa. Eta erreprodukzio biologikoaren esplotazio hori politika izarra da transaktibismo liberalean «familia-instituzioa» betikotzeko, umetokien alokairuaz (edo haurdunaldi subrogatua)[14] familia bera «deseraikitzearen» bidez. Auzi horrek beste hierarkia bat sortzen du nazioarteko proletalgoaren barruan (erreprodukzio biologikoaren merkantilizazioa), eta hori, geure ustez, gaur egungo distopia konkretuaren termino utopiko eta desproblematizatzaileetan mahaigaineratzen da. Are larriagoa dena eta trans auziari zehaztasun jakinez erreparatzen diona zera da: esplotazio sexualak ez eragitea «sexu naturaleko» emakumeei bakarrik, baizik eta baita trans emakumeei ere, Kay Gabrielek aipatutako behin-behineko agendako lehen puntuari jarraikiz.

Amaitzeko, Vogelen heresia gogora ekartzen badugu –ez dugu politika edo programa iraultzailerik hedatzerik sexu- eta genero-berdintasunaren alorrean lanaren banaketa sexuala, familia nuklearra eta heteronormatibitatea hartuta emanda datozkigun premisa gisa eta alborakuntza-harremanean daudenak klase borrokarekin, baldin eta ez badugu taktizismoan edo erreformismoan erori nahi–, hau da, gaur-gaurkoz, trans auziari dagokionez, ez dirudi erantzun asebetegarririk topa dezakegunik transaktibismo liberala vs feminismo erradikalaren[15] koreografiatik landa, eta oraingoz behintzat, ezta «marxismo transaren» saiakeretan ere.

Beste behin formula marxianoa Hegelen ahotara ekarrita: «ekoizpen sozialaren alorrean klase borroka da eboluzio sozial ororen dinamika zentrala». Zentzu horretan, gaur egungo lege-esparru burgesean (eta formulatu daitekeen beste edozein proposamen korporatibo lehiakorretan) Trans Legearen proposamenak eragiten dituen kontraesanetatik harago, lerro politiko iraultzaile bat planteatu beharko litzateke, osotasun kapitalistaren ikuspegiarekin, aztertzeko chauvinismo sexual edo queerretik eratorritako erreformen bat epe ertain edo luzera aurrerapen edo oztopoa litzatekeen klase kontzientzia handitzeko eta kapitalismoaren kontraesanak argitzeko, edo zer baldintza bete beharko liratekeen ez jarraitzeko elikatzen korporatibismo lehiakorra, izen okerrez «subjektu feministaren eztabaida» deitzen zaion hori. Eta horrek, ezbairik gabe, azterketa konkretu eta xehea merezi du, sozialdemokrazia garaikidearen irenste boluntaristaz eta trilerismo parlamentarioaz haraindi.

OHARRAK

1. «Questions on the Woman Question» Monthly Review, 31. liburukia, 2. zk. (1979ko ekaina). Mireia Bofillen gaztelaniazko itzulpenetik Arteka-k ale honetarako euskaratua.

2. Nahiz eta terminoa orokortua dagoen eta jendarte kapitalista garaikideetako dinamika sexistak eta matxistak ezaugarritzeko erabiltzen den, «patriarkatu» terminoaren zorroztasunik gabeko erabilera honetaz dagoeneko ohartarazi gintuen Gerda Lernerrek «Patriarkatuaren sorrera» (The Creation of Patriarchy) lanean.

3. Ordainsaririk gabeko etxeko lanetan arreta jartzeak langile klaseko emakumeentzat «lana» zergatik den garrantzitsua argudiatzeko beharra eta guzti sortu du. Ikus Susan Ferguson.

4. «Teoria materialistari jarraikiz, historiaren faktore erabakigarria, finean, bizitza inmediatoaren ekoizpena eta erreprodukzioa dira. Baina produkzio eta erreprodukzio horiek bi motatakoak dira. Batetik, bizi-bitartekoen ekoizpena dago, eta hor daude elikagaiak, arropa, etxebizitza eta hori guztia produzitzeko behar diren tresnak; beste aldetik, gizakiaren produkzioa bera dago, hau da, espeziearen iraupena» (Artekak ale honetarako berariaz egindako itzulpena).

5. Ikus Vogel, Lise ([1983] 2013) Marxism and the oppression of women. Toward a Unitary Theory. Chicago: Haymarket Books

6. Gaur egun, garrantzitsua da sufragismoaren aurkako geure tradizio politikoaren memoria historikoa berreskuratzea, eta kanon feministetatik eta emakumeen emantzipazioa gizateriaren emantzipazioaren aldeko borrokatik zentsuratzean tematzen diren beste antologia batzuen atzaparretatik askatzea, eta horretarako, errebisionismo historikoa eraistea. Horren adibide arketipikoa da Ana Miguelen hitz hartze hau. Frencia eta Gaidoren lanak kontrapuntu aproposa dira.

7. Akaso zabalduena nazioarteko organismoen datuen errepikapen mimetiko hutsa da, marko teorikorik gabekoa eta osatzen dituen ikuspegi politikoaren digestio analitikorik gabekoa, zeinak, gauza batzuk azalarazten dituen bezala (familien barnean dagoen erantzunkidetasun desparekidea, adibidez), beste gauza batzuk ezkutatzen baititu (lan-erreformek estrategia erreproduktiboetan duten eragina edo ordaindu gabeko ordu gehigarrien inflazioa, adibidez).

8. Ez da harritzekoa antologietatik zentsuratu izana eta haren testuen itzulpenak militanteek egin behar izana, eta ez argitaletxeek, burbuila literario feminista gorabehera.

9. Young, Iris M. (1980) Socialist feminism and the Limits of the Dual system theory a Hennessy, R. & Ingraham, C. (eds) (1997), Materialist feminism. A reader in class, difference and women’s lives. London: Routledge.

10. Artikulu hau hartu dugu esposizio honen oinarritzat, literatura marxista queerrean ematen dituen erreferentzia ugariek eta heldulekuek korronte horren ertzak zirriborratzen laguntzen dutelakoan: Hybris, I. (2021) a Transformar-ho tot: notes degenerades per a l’abolició del gènere. Catarsi Magazin. Aipu guztiak artikulu horretatik hartuak dira.

11. Esan beharrekoa da, alabaina, terminoaren neurrigabeko erabilerak ia ukapenaren kulturaren (hau da, eztabaida politikoaren bahiketaren kultura) nolabaiteko sorginkeriarekin parekatu duela.

12. Proposamen honen eta feminismo materialista frantsesaren paralelismo guztiz oharkabeak aipamen berezia merezi du.

13. Azpimarratzekoa da nola Engelsen formulazioen segidismoek teoriaren eta praktika politikoaren funsgabetasuna ere arakatzen duten. Bestela esanda, nahiz eta «Jabetza pribatuaren, familiaren eta Estatuaren jatorria lanaren esposizioan» ez zaion ezein funts teorikorik ematen emakumeen emantzipazioaren artikulazio politikoan ekoizpen soziala gakoa denik, formula zuzena izaten jarraitzen du (baina teorikoki itsua). Gauza bera gertatzen da oraingo honetan, nahiz eta baliabideak eta helburuak nahasten diren: Alemaniako Alderdi Sozialdemokrataren politikak Clara Zetkinen babespean emakume langileek lerro iraultzaileetan iraultza egiteko zuten klase kontzientzia eta partaidetza politikoa areagotzeko tresna gisa jasotzen zuen horrek zentzua galtzen du, eta helburu bihurtzen da bere horretan.

14. Alokairu-sabelen gaiari dagokionez feminismoaren barnean dabiltzan joera berriei buruz irakurtzeko lan kritiko bat hau da: Floyd, Kevin. 2015. «Automatic Subjects: Gendered Labour and Abstract Life». Historical Materialism 21(2):61–86.

15. Garrantzitsua da galdetzea ea feminismo erradikalak transaktibismo liberalari erreferentzia egiteko «kategoria imajinarioak» erabiltzearen zentzugabekeriaz eskuak burura daramatzanean bere zapataren hormarekin ari ote den borrokan. Pentsatu beharrekoa da transaktibismo liberalak emakume deitzen dienean «hala sentitzen diren guztiei» aparte utzita giza espeziea ezaugarritzen duen (eta haren jarraikortasun fisikoa ahalbidetzen duen) dimorfismo sexuala, ez ote den egiten ari feminismo erradikalak egiten duen gauza bera, hots, giza eme guztiak «emakume gisa» interpelatzea borroka bakarra egin dezaten, aparte utzita duten klase-posizioaren arabera beren bizitza eratzen duten esperientzia desberdin eta kualitatiboa. Hori dela eta, feminismo erradikalak «emakumeak ezabatzearen» inguruan agertzen duen tremendismoa langile-klaseko transexualen marjinalitate sozialari erantzuna emateko dekretuz identitate sozial bat ezartzeko nahia bezain histrionikoa da. Rafdem ahizpatasun unibertsalak dagoeneko ezabatu eta ukatu ditu langile-klaseko emakumeak emantzipatzeko aukera guztiak argi eta garbi uko egin dionean klase-borroka inoren alde jokatzeari. Bestalde, sexu- eta genero-disidentzia desklasatuak kapitalaren termino hegemonikoetan adierazten dira, eta kapitalismo garaikideak emakumeen eta haur proletarioen gorputza merkantilizatuz eta nazioarteko langile-klasearen esplotazioa erreproduzituz agintzen dituen ogi-apur formalak besarkatzen dituzte, desira horren analisirik egin gabe.