Azken lan-erreforma indarrean sartu zenetik bi urte bete dira Espainiako Estatuan, eta garrantzitsua da epe horretan izan dituen eraginaren eta eraginkortasunaren inguruan hausnartzea. Lan-erreforma aurreko legegintzaldiko apustu nagusietako bat izan zen, eta gobernu berriak, ahal duen guztietan, bere ustezko emaitzak balioesten ditu behin eta berriz. Emaitza horietatik gehienak aurreikusteko modukoak ziren, eta, Espainiako Estatuko lan-merkatuko arazo nabarmenak konpondu ordez, horiek estatistikoki mozorrotu besterik ez du egin erreformak.

Hilero, lan-merkatuak ematen dituen datu berriak ospatzera ateratzen da Lan Ministerioa, erreformaren ustezko eraginkortasuna nabarmendu nahian. Onartu behar da eszenaratze ona egiten dutela, dena ondo doala sinetsarazteko rola antzezteko makillaje eta aktore trebe ugarirekin; nahiz eta gero errealitatea bestelakoa izan. Ministeriotik helarazi nahi diguten euforia-sentsazio horrek kontraste handia egiten du, ordea, langile-klasearen errealitatearekin, ikusten baitu bere lan-baldintzak ez direla apenas hobetu azken bi urteetan.

Orduan, zer gertatu da benetan? Behin-behinekotasun tasaren murrizketa soilik kontratu motaren araberakoa izan da, eta, horrela, erreformak lan-prekaritatea eta ezegonkortasuna murrizteko izan duen eragina oso txikia izan da. Funtsean, ez du ezertarako balio aldi baterako kontratuak murrizteak, horien ondorioak eta ezaugarriak aldatu gabe mantentzen badira, beste kontratu mota batzuen pean. Are gehiago, lan-kontratuen sorrera-, suntsipen- eta iraupen-joerak ia berdinak dira erreformaren aurretik eta ondoren.

Adam Radomskik 2022an hedabide honetan adierazi bezala [1], Kapitalaren behar koiunturalei erantzuteko lan-araudiaren egokitzapen gisa ulertu behar da lan-erreforma. Funtsezkoa da erreforma hori sortu zen testuinguruan kokatzea: sistema kapitalistaren metatze-krisian. Horrela, bada, ikus dezakegu logika zabalago baten parte dela, langile-klasearen bizi-baldintzak ahultzea eta lan-indarraren erabilera are gehiago malgutzea helburu dituena, izoztuta dauden hazkunde-tasak sustatzeari begira. Hori, gainera, inflazio-aldi larri batekin batera gertatu da.

Hala ere, azpimarratu behar da, kasu honetan, Kapitalaren ezkerraren neurri aurrerakoi gisa aurkeztu zitzaigula erreforma. Horrela, propagandaren bidez, neurri onuragarri gisa saldu da, langile-klasearentzat nabarmena denean proletarioen bizitza- eta lan-baldintzak hobetzeko gaitasunik ez duela; are gehiago, bere menderatze-egiturak betikotzen jarraitzen ditu.

Lan-erreformak ez du inola ere zalantzan jarri irabazi kapitalista; nolanahi ere, bere beharren arabera moldatu da. Ez du enpresaburuek lan-baldintzak definitzeko orduan duten boterea mugatzeko ahalegin txikienik ere egin. Are gehiago, jarraian ikusiko dugun moduan, justu kontrakoa esan genezake: langileak enpresaburuaren aurrean duen mendekotasuna areagotu egin da kontratu-mota berriekin, enplegu-emaileari lan-jarduerari buruzko alde bakarreko erabaki-ahalmen absolutua ematen baitiote, hala nola, aldizkako finkoen kasuan.

Kontratu mugagabeen iruzurra

Aurreko lan-erreformen alderdirik kaltegarrienak betikotu ondoren, lan-merkatuaren behin-behinekotasuna murrizteko irtenbide gisa saldu zen erreforma berria. Behin-behinekotasunaren arazoa lan-merkatuko arazo kroniko eta egiturazko bat da. Hainbesteraino ezen, hainbat hamarkadaz, Espainiako Estatua izan den Europar Batasunean behin-behinekotasun eta langabezia-tasarik handienak izan dituena −gaur egun ere buruan dago langabezia-tasari dagokionez, Europako batez bestekoa bikoiztuz−.

Edozein testuingurutatik kanpo eta beste daturik gabe, behin-behinekotasun tasa jaitsi egin dela ukatzea begi-bistakoa ukatzea litzateke. Horrela aurkezten du gobernuak tasa hori, eta duen aukera bakoitza baliatzen du bere proiektua balioesteko. Zehazki, Espainiako behin-behinekotasun tasa nabarmen jaitsi da, %16 ingurura arte, erreformaren aurretik %30 ingurukoa zenean. Hala ere, beherakada hori ez da nahikoa Europako batez bestekoaren parekoa izateko, %13,5ekoa baita. Datu horietan aldizkako finkoak ere kontuan izango bagenitu, %20tik gorakoa izango litzateke tasa. Era berean, behin-behinekotasun tasa itxuraz jaitsi arren, datuek agerian uzten dute egiten diren kontratu berrien gehiengoak aldi baterakoak izaten jarraitzen duela. Hego Euskal Herriko kasuan, esaterako, kontratazio mugagabeak gora egin arren, 2024ko martxoan sinatutako kontratu gehienak aldi baterakoak izan dira. Zehazki, lautik hiru. Halaber, martxoan Espainiako Estatuan sinatutako kontratu guztien %20 baino ez ziren lanaldi osoko kontratu mugagabeak izan. Gainerako %80 aldi baterako kontratuak, lanaldi partzialak eta aldizkako finkoak izan ziren [2].

Gehiago dago oraindik. Behin-behinekotasun tasaren jaitsiera esanguratsuak ez du aldaketarik eragin Espainiako Estatuan eguneroko enplegua sortzeko eta suntsitzeko dinamikan, eta horrek esan nahi du enpleguaren iraupena eta lan-errotazioa ez direla aldatu. Hori bai, aldaketa nabarmen batekin: orain hori guztia kontratu mugagabeetan islatzen dela; izan ere, lan-kontratuen osaera berriak erreformaren aurreko eredu berdinak ditu [3].

Kaleratzea oso merkea da oraindik ere, eta enpresaburuek zigorgabetasun osoa dute kontratuak nahi bezala deuseztatzeko. Kontuan hartu behar da kontratua lan-harremana denboran finkatu baino lehen amaitzen bada, desegite-kostua oso txikia dela. Mota horretan sakontzen duen lan-arautze batek bakarrik baimentzen du enpleguaren aldakortasun hori, langileen errotazio handi batekin: lan-merkatuan etengabe sartzen eta ateratzen dira. Kaleratze kolektiboak ere nabarmen hazi dira, batez ere enpresa handietan. Estatuak, metaketa kapitalistaren berme gisa, enpresa-galerak sozializatzeko eta irabaziak pribatizatzeko ardura hartu zuen pandemian zehar, Aldi Baterako Enplegu-Erregulazioko Espedienteen bidez. Hobariak amaitu ondoren, kaleratze merkeak hazi besterik ez dira egin. Horren adierazle da nola Espainiako Estatuan kaleratze kolektiboak %50 hazi diren azken urtean (24.215etik 36.305era) [4].

Aldizkako finkoak eta beste behin-behinekotasun mota batzuk

Lan-erreformak, beraz, lan-baldintzen ofentsiba kapitalista bultzatzen du. Alde batetik, enpleguaren ezegonkortasunak bere horretan jarraitzen du eta, gainera, modu trebean, beste kontratu mota batzuetara tokialdatu dute; hau da, mugagabeetara. Bestalde, kontratu mugagabea izateak ez du bermatzen lanean egonkortasuna izatea, ez eta kaleratzearen aurkako babesa izatea ere. Horren guztiaren adibide dira aldizkako finkoak.

Modalitate horrek aukera ematen du, kontratu berean, jarduera-aldiak eta jarduerarik eza tartekatzeko. Gainera, modu ez jarraituan ari diren langileei ezartzen zaien aldakortasunak ez du aukerarik ematen langile horien lan-errealitatea argitzeko. Lan Ministerioak, egoera hori argitzetik urrun, hura betikotzen du, eta langileei ezartzen zaien malgutasuna zuritzeko erabiltzen du. Zaila da errealitate hori ukatzea, esaterako, 2023ko abenduan, Aldi Baterako Laneko Enpresak (ETT, gazteleraz) izan zirenean aldizkako finkoen kontratuen %94 sinatu zituztenak; aldiz, enpresa bidezko kontratazioak %89 jaitsi ziren hilabete horretako urte arteko alderaketan [5]. Modalitate horrek zer ekarriko zuen aldez aurretik ohartarazi zen arren, errealitateak beti harritzen gaitu.

Aldizkako finkoak kondenatuta dauden errotazio-maila horrenbestekoa da ezen langile horien jarduera eza 2023an Gizarte Segurantzako afiliazioan baja emateko bigarren arrazoi nagusia izan zen (aldizkako kontratuak amaitu ondoren). Hau da, 2023an gauzatutako afiliazio-bajen %20 izan ziren arrazoi horren ondorio (batez besteko lanegun bakoitzeko 17.503 baja, 2023an) [6].

Era berean, aldizkako finkoen kontratuak ahalbidetzen dituen erabilera-baldintzek eta dakarren anbiguotasunak modu esanguratsuan areagotu dute hura erabiltzea. Hau da, nahiz eta jatorrizko funtzioa fluktuazio ziklikoen edo urtaroko lanen aurka lan-egonkortasuna babestea izan, orain, aldizkako kontratu finkoa duten langileek aldakortasun handia dute urte osoan zehar. Azken finean, aldizkako kontratu finko berriek enpresaburuek eta patronalak hainbeste eskatzen zuten malgutasunari erantzuten diote. Horrek agerian utzi du lan-baldintzen galera nabarmena eta kontratuen iraupen txikiagoa, erreformaren aurreko egoerarekin alderatuta.

Aldizkako finkoen kontratuak langilearen erabateko menpekotasuna dakar, kontratatzailearen menpe baitago erabat. Hark edozein unetan presioa egin diezaioke langileari, jarduera bera behar baino lehenago amaituta edo berriro ez duela deituko esanez mehatxatuta, lan-jarduera behin betiko amaitu gabe. Horrela, enpresaburuak erabateko inpunitatez jokatzen du bere enplegatuaren aurka; izan ere, langilea enpresaburuaren uneko interesen arabera mugatuta dago, eta etorkizuneko lanerako deien aurrean kalte egin diezaiokeen mehatxu etengabearen pean.

Horrez gain, probaldia gainditzen ez duten kontratu mugagabeak kaleratzeko modu merke bat bihurtu dira. Probaldi horrek aukera ematen dio enpresaburuari langilearen egokitasuna eta iraupena kontrolatzeko, lan-harremanetik eratorritako eskubiderik gabe kontratua desegitea ahalbidetuz. Erreforma indarrean sartu zenetik, %5 izatetik, %20 eta %25 artean izatera pasatu dira kontratu deuseztatzeak −Gizarte Segurantzak dio, 2023ko lehen hamar hilabeteetan, arrazoi horrengatik eman zitzaiela baja 825.000 langileri−. Horra beste elementu garrantzitsu bat kontratazio mugagabeak zuritzeko [7].

Beste irteera batzuen bila: borondatezko bajak ta enplegu aniztasuna

Ez da harritzekoa lan-baldintzen okertze horrek guztiak dimisioak eta borondatezko uzteak areagotzea. 2023an, beste enplegu bat bilatu zuten soldatapekoen ehunekoa goreneko mailara iritsi zen azken bi hamarkadak kontuan hartzen baditugu. Lan-erreforma indarrean sartu ostean, Espainiako Estatuan, kontratu mugagabeak bihurtu dira kontratu mota nagusia borondatezko uzteen ondoriozko bajen artean, eta, lehen aldiz, aldi baterako kontratuetako bajak gainditu ditu [8]. Hala, argi dago kontratu mugagabea izateak ez duela bermatzen kalitatezko lan-baldintzarik.

Partzialtasuna areagotzeak, aldizkako finkoen behin-behinekotasunak edo kaleratzea hain merkea izateak are gehiago betikotzen dute langileen bizi-ezegonkortasuna. Horregatik, kontratu mugagabeetan borondatezko bajak izateak ondorio honetara garamatza: egungo kontratu mugagabeek, nahiz eta izenez mugagabeak izan, aldi baterako lanpostuen ezaugarri berberak dituzte. Horrek bultzatzen du langilea beste enplegu bat bilatzera, atzean uzten denaz arduratu gabe; antzinatasunaz kasu, gaur egun urria baita.

Dimisio horiek, gainera, ez dakarte berehalako birkokatze bat, izan ere, langileen %60k bi hilabete baino gehiago behar dituzte lana aurkitzeko, edo ez dute aurkitzen. Horregatik guztiagatik, ez da harritzekoa langile-klasea enplegu-aniztasunera behartuta egotea, eta enplegu bat baino gehiago izatea da irtenbiderik ohikoenetako bat [9]. Are gehiago inflazioaren eta bizitzaren garestitzearen testuinguru gordinean.

Ondorioak

Lan-erreforma indarrean sartu eta bi urte igaro ondoren, bere garaian egindako kritikak berresten direla ikusi dugu, erreforma horren klase-interesari, asmoari eta propagandari dagokienez. Orain esan dezakegu, Espainiako Estatuko lan-merkatuko arazoak konpondu beharrean, horiek betikotu egiten dituela erreformak. Eta ez da kasualitatea gobernu aurrerakoi batek arrakastaz ezarri izana: bake sozialaren berme izan da eta balizko arbuio baten artikulazioa blokeatu du. Alde batetik, gobernua patronalaren eta sindikatuen arteko adostasunaren erantzule eta berme gisa aurkeztu dute. Bestetik, UGTren eta CCOOren bidez, negoziazioaren monopolioa eta kaleko zein enpresetako gatazken kontrola mantentzea ziurtatu du, eta gainontzeko sindikatuei maniobra-tarte txikia geratu zaie. Eta, azkenik, gobernuan bertan ezkerretik babestu dira, Lan ministro eta orain lehendakariorde den Yolanda Diaz bezalako irudi sinboliko baten bitartez. Beraz, Kapitalaren ezkerra eragile aktibo eta eraginkor gisa ageri da gure klasearen aurkako ofentsiba kapitalistan, kasu honetan, lan-baldintzei dagokienez. Ofentsiba horren bidez, burgesiak irabazi-marjinak handitzen jarraitzen du, langile-klasearen soldatari eta bizi-baldintzei eraso eginez. Norabide horretan sakontzen duten neurriak eta erreformak sustatzen ari dira, eta, adibidez, horren adierazle da 2021eko lan-erreforma.

Lan-esparruaren aldaketa horren bidez, lan-merkatuaren prekarizazioa eta malgutasuna orokortu eta areagotu egiten dira, bere horretan mantentzen ez diren irabazi-tasak bultzatzeko. Estatuak, kapitalista kolektibo gisa, lana esplotatzeko baldintzak erreproduzitzen ditu, eta, horretarako, testuinguru bakoitzerako egokiena den lege-esparrua ezartzen du, harreman kapitalistek jarraitzea bermatuz. Krisi kapitalistaren testuinguru horretan, lan-baldintzek okerrera egiten dute, eta, ondorioz, behetik berdintzeko joera izaten da. Kontratuaren behin-behinekotasun tasa murriztu bada ere, gero eta txikiagoa da langileen baldintzen arteko aldea, kontratu mugagabeak edo aldi baterakoak izan. Lan-erreforma ez da lan-baldintzen okerragotzeari aurre egiteko gai izan; aitzitik, okerragotze horretan lagundu du, kontratu-mota berrien bidez. Kontratu mugagabe berriek ez dute segurtasunik edota egonkortasunik lortzen, are gehiago, iraupenean galtzen dute. Gainera, langabeziak egiturazko izaera erakusten jarraitzen du, kaleratzea merke mantentzeari esker, lan-merkatura sartzen den eta handik irteten den erreserbako armada zabal batekin batera. Azken finean, patronalak eskulan merke eta malgua du eskura estatuaren laguntzarekin, zeinaren ardura den kapital-metaketa bermatzea, baita, beharrezkoa bada, galerak sozializatzea ere.

Espainiako Estatuaren produkzio-aparatua modernizatzeko, inbertsio kapitalistari ahalik eta agertokirik onena eskaintzen zaio. Horretaz arduratzen da ezkerra, besteak beste, patronalaren, sindikatuen eta gobernuaren arteko itun sozial berri bat berreginez; besteak beste lan-indarra debaluatzeko, izan lan-baldintzen prekarizazio orokorraren bidez, edo izan soldaten geldialdiaren bidez. Ez du axola inbertsioaren xedeak, baldin eta irabazi kapitalista erakartzen badu; dela ingurune naturalak suntsitzen, dela gerra-eskaladan aurrera egitea eragiten duten industria militarrak sustatzen. Horretarako, periferiako proletalgoa ere mendean mantendu behar dute, uzkurtze-prozesuan dagoen erdi-mailako klasearen interesak mantentzeko. Moderazioa eta epelkeria enpresaburuekin, nazioko eta nazioarteko proletarioen mendekotasun handiago baten truke; hori da Kapitalaren ezkerraren proiektu aurrerakoia.

Azkenik, kondenatzen gaituzten lan-miseria horren guztiaren aurka, estatua geroz eta sarriago ageri da agente errepresiogile gisa, kontra egiten dion antolakuntza-modu ororen aurka; baita lan-esparruan ere. Gobernu aurrerakoiaren urte hauetan, protestaren kriminalizazioak gora egiten jarraitu du. Joera autoritario horren adibide garbi bat da ekintza sindikal oinarrizkoenaren kriminalizazioa, besteak beste. Azken batean, enpresaburuak, politikariak, epaileak eta komunikabideak parte aktibo dira horretan: antolakuntza uxatzea eta borrokarako jada murriztuta dauden marjinak are gehiago mugatzea bilatzen dute, lan-baldintzek okerrera baino egiten ez dutenean.

Egoera honen kontra, antolakuntza komunista indartzeko eta hedatzeko lan egin behar dugu, baita lan-esparruan ere. Baina, horretarako, ezinbestekoa da antolakuntza independentea eta ofentsiba burgesaren aurkako autodefentsa sustatzea, berehalako borrokak une oro lotuz alternatiba sozialista baten eraikuntzari, miseria besterik eskaintzen ez diguten kapitalismoaren eta bere kudeatzaileen aurrean.

ERREFERENTZIAK

[1] https://gedar.eus/es/kolaborazioak/lan-erreforma-proletariotzaren-bizi-baldintzen-aurkako-ofentsibaren-markoan-azterketa-kritikoa

[2] Datu estatistikoen laburpena, 2024ko martxoa. SEPE

[3] Conde-Ruiz, J.I., Garcia M., Puch, L. A., Ruiz, J. (2023). Reforming dual labor markets: 'empirical' or 'contractual' temporary rates? (No. 2023-36). Fedea

[4] https://www.publico.es/economia/grandes-empresas-disparan-despidos-colectivos-ejecutan-300-bajas-semana.html

[5] https://www.eleconomista.es/economia/noticias/12716338/03/24/las-etts-sacan-tajada-de-la-reforma-laboral-y-firman-el-94-de-los-fijos-discontinuos-.html

[6] https://www.eleconomista.es/economia/noticias/12713125/03/24/el-fracaso-de-los-fijos-discontinuos-se-convierte-en-un-lastre-para-la-calidad-del-empleo-.html

[7] Líneas de fuga en el mercado de trabajo tras la reforma laboral, La Brecha (CGT), 18, 2023; https://elpais.com/economia/negocios/2023-12-31/asi-funciona-el-fraude-de-los-periodos-de-prueba-para-que-las-empresas-ahorren-en-indemnizaciones.html

[8] Lan-Merkatuaren Hiruhileroko Behatokia, 2024ko otsaila, BBVA Research; https://laboral.fedea.net/

[9] https://gedar.eus/es/aktualitatea/inoizko-enplegu-aniztasun-handiena-zenbatu-da-espainiako-estatuan/