Euskararen auzian zer proposatzen dugun galdetu zaigu sarri, euskararekiko gure axolagabekeria agerian utzi nahian bezala. Ematen duenez, gure komunikabideetan eta gure jarduera politikoan duen presentzia nagusia ez da nahikoa zalantza argitu ez eta bazterrak nahastu zein ebidentzia desitxuratu nahi duenarentzat. Are gehiago, gure proposamena behin baino gehiagotan azaldu denean, modu orokorrean: erreprodukzio sozialerako bitartekoen gaineko kontrola –horien artean euskara, eratze kolektiborako tresna gisa– bere kolektibizazio komunistak baino ezin du gauzatu. Hori horrela ez bada, bitarteko hori edo bestea irautea gizarte kapitalistan duen benetako balioaren araberakoa da, eta hori gainbalioa ekoiztean edo bere ekoizpenean laguntzean datza.

Hori dela eta, euskararekiko dugun jarreraren inguruko burutapenek ahalegin handiagoa eskatzen dute gure solaskideen aldetik. Horrek gure asmoen inguruko espekulazioan ez oinarritzea dakar, errealitatea burugogorra baita eta, hain zuzen ere, euskara erabiltzea baita kontua, asmoa edozein dela ere –gai horretan suspentsoa dute nazionalistek, eta horrek azaltzen du gauzak nahasteko duten zaletasuna–. Problematika guk planteatu bezala lantzea ere badakar, guri erantzun nahi bazaigu bederen, bai eta erantzun arrazoitua emateko gai izatea ere.

Ez dugu planteatzen, beraz, euskara edo balio komunitario jakin batzuk defendatu beharko genituzkeen. Beldur hori konplexuz beteta dagoenari dagokio soilik. Aitzitik, euskara eta balio horiek nola defendatu edo iraunarazi planteatzen dugu. Eta ondorioztatzen dugu, gainera, nazionalisten planteamenduak ezinean dabiltzala zeregin horretan.

Ez dugu planteatzen euskara edo balio komunitario jakin batzuk defendatu beharko genituzkeen. Beldur hori konplexuz beteta dagoenari dagokio soilik. Aitzitik, euskara eta balio horiek nola defendatu edo iraunarazi planteatzen dugu

Hori esanda, pilota euskal nazionalismoaren teilatuan dago –aspaldidanik gainera, gu zorabiatzea afizio izan arren–, zeinak bere antinomiei aurre egin behar dien. Antinomia horiek ez dira bereak bakarrik, estaturik ez duten edo estatu bihurtzeko prozesuan dauden nazionalismo guztiek dituzte propio; hau da, balio-kate kapitalistentzat, edo, hobeto esanda, kapital handientzat eta estatuentzat esparru baliagarri gisa eratzeko, nazionalismoak proiektu politiko gisa duen ahultasunari dagozkio antinomia horiek. Hala ere, gure azterketa-esparruari dagokionez, euskal nazionalismoa erabiliko dugu erreferentzia gisa.

Estaturik gabeko nazioen nazionalismoaren kontraesan guztien funtsa –eta nazionalismo horri buruz ari gara bere planteamenduetan kontraesankorrena delako, estatu bilakatutako nazionalismoak ez baitu bere burua justifikatu beharrik; baita azpiratuaren ezaugarri herrikoi bereizgarriak dituelako ere, hala nola hizkuntza-komunitate batean oinarritzea, itxuraz bada ere–, babesten omen duena beste helburu batzuetarako bitarteko soil bihurtzean datza. Nazionalismoa, bere burua biztanleriaren espektro zabaletan hizkuntza bezalako ezaugarri bereizgarriei lotutako izate nazional baten defendatzaile gisa justifikatzen duena, euskara komunitate aske batean etorkizuneko ondasun baliagarria izatea bermatzen duen estrategia komunista baten aurka dago aurrez aurre.

Nazionalismoaren kontraesan guztien funtsa babesten omen duena beste helburu batzuetarako bitarteko soil bihurtzean datza. Nazionalismoa, bere burua biztanleriaren espektro zabaletan hizkuntza bezalako ezaugarri bereizgarriei lotutako izate nazional baten defendatzaile gisa justifikatzen duena, euskara komunitate aske batean etorkizuneko ondasun baliagarria izatea bermatzen duen estrategia komunista baten aurka dago aurrez aurre

Horrek erakusten du nazionalismoak euskara beste helburu jakin batzuen alde erabiltzen duela. Helburu horien artean ez dago Euskal Herriaren askatasuna, hau da, gizarte komunista batean proletalgoaren boterea, bere diktadura, gauzatzea eta burutzea; alderantziz, bere helburua euskal errepublika gauzatzea da, non gizarte kapitalistak iraun behar duen.

Arteka-ko 23. zenbakian adierazi dugun bezala, egoera horretan euskara ez da masa-bitarteko bihurtzen, euskal klase ertain abertzale baten pribilegioa betikotzeko bitarteko klasista baizik. Horregatik, nazionalismoak bere helburuan huts egiten du… edo agian ez. Azken finean, nazionalismoa botere-forma baten eratze-bitarteko bat da, sentimendu nazionalaz eta haren osagaiez baliatzen dena; horien artean hizkuntza nabarmentzen da. Eta, hain zuzen ere, horregatik, nazionalismoak, bere hedapen kontraesankorrean, hizkuntza propio bat izateari uko egin diezaioke hemen edo han, edo hizkuntza hori masa handietatik bereizi, horrek bere estrategia estatalista garatzeko aukera ematen badio. Horixe baita kontua.

Nazionalismoa botere-forma baten eratze-bitarteko bat da, sentimendu nazionalaz eta haren osagaiez baliatzen dena; horien artean hizkuntza nabarmentzen da

Hemen, gure ikuspegiaren arabera desberdinak diren bi prozesu erlatiboki bereizten ari gara. Alde batetik, komunitate nazionalak daude, oinarrian, jarduera komun batetik eratorritako pertenentzia-­komunitate gisa. Bestetik, nazionalismoa dago, botere-forma moderno bat egituratzeko komunitate horren oinarrizko printzipioak barne hartzen dituen estrategia gisa, ordura arte nolabaiteko batasun nazionala osatzen zuen komunitatearen kalterako.

Ez da gure helburua benetako existentzia zalantzan jartzea, ezta historiaz baliatzea ere nazioak asmakizun bat direla ondorioztatzeko, historikoki garaile izan diren nazionalismoek estaturik gabeko nazioei erreferentzia eginez egiten duten bezala. Egia da nazionalismoa, bere hedapen historikoaren prozesuan, nazio jakin bat estatu bilakatzea edota beste lurralde batzuetara hedatzea izan dela, eta, nolabait esateko, nazio horren erraietatik nazio berri bat eratzea. Baina hori ez da komunitate bati forma berria emateko prozesu bat besterik; komunitatea aurretik existitzen da, eta komunitateko kide izateko borondatea ere bai.

Nazionalismoaren berritasuna lehendik zeuden nazioak edo komunitateak eratutako botere berriaren arabera, hau da, Kapitalaren eta kapitalisten boterearen arabera birformulatzea eta erreformatzea da. Prozesu hori estatu-nazio independenteak egituratzean datza, monarkiaren edo errepublikaren forman, prozesu horien baldintzatzaile historikoen arabera.

Era berean, nazionalismoak justifikazio berrietan oinarritutako gatazka berriak asmatzen ditu. Kapitalismoaren historiaurrean gatazkak bazeuden ere, gatazka horiek arrazoi sozial desberdinengatik gertatzen ziren, eta ez ziren defentsa nazionalarekin justifikatzen. Nazionalismoak, aldiz, gatazka guztiak nazioaren defentsan oinarritzen ditu, Lehen Mundu Gerraz geroztik ikusi den bezala.

Estaturik gabeko nazioen nazionalismoan bitxiena hau da: gerra langileak burgesia jakin baten boterearen defentsara txertatzea ahalbidetzen duen nazioaren handitasuna justifikatzeko estatu handien bitartekoa den heinean, estaturik gabeko nazioen nazionalismoaren asmo bakarra estatu bat gehiago bihurtzea da. Horren ondorioz, nazio bat handi egin nahi dutenek, beren hiritarrak bigarren mailako bihurtzen dituen prozesu batera biltzera etsitzen dituzte: hau da, beren nazioa «aldatzera», mundu osoa aldatu beharrean.

Horregatik, komunistek defendatutako benetako independentziari, euskal proletalgoaren emantzipazioan eta proletalgo iraultzailearen nazioarteko estrategiarekiko loturan oinarritzen dena, hitzak eta ezer gutxi gehiago eskaintzeko ez duen independentzia formal hutsa kontrajartzen diote, euskal klase ertainak euskal proletalgoaren eta mundu osokoaren esplotazioaren gainean dituen pribilegioen baieztapena besterik ez dena. Nazionalismoa helburu horiek lortzeko bitarteko desiratua bilakatzen da, eta nazioa edo ezaugarri bereziak dituen komunitatea, estrategia nazionalista justifikatzeko bitartekoa.