Soldatak dira langile klasearen erreprodukzioa ziurtatzeko kapitalak erabiltzen duen bizi-bitartekoa. Soldata-baldintzak kapitalaren errentagarritasun-egoeraren eta langile klaseak klase borrokan momentuan duen indarraren araberakoak dira.

Bi aldagai horien arabera, esan daiteke gaur egun Espainiako Estatuko langile klaseak bere soldata errealaren eta bere bizi-baldintzen benetako erreprodukzio baldintzetan atzerakada egoera bizi duela. Atzerakada hori ez da egungo krisira bakarrik murrizten, ezta gutxiagorik ere; laurogeiko hamarkadatik aurrera soldaten debaluazioaren aldeko estrategia argi bati buruz hitz egin daiteke behintzat, Espainiako kapitalismoa krisi kapitalistari erantzuteko euroaren dibisa komunaren Europako lehiakortasun-esparruan sartzearen ondorioz.

Gizarte-harreman kapitalisten pean, giza lanerako gaitasuna, inguratzen gaituen ingurunea gure ongizaterako moldatzeko dugun gaitasuna, ez da gure bizi-erreprodukzioa bermatzeko bakarrik erabiltzen, baizik eta produkzio-harreman kapitalisten pean, produkzio-baliabiderik ez duten proletario gehienek bizirik iraun ahal izateko beren lan-indarra saldu behar izaten dute soldata baten truke. Beraz, soldatapeko langileak beren lan egiteko gaitasuna saltzen dio lan-prozesua abian jartzeko ekoizpen-baliabideen jabetza duen kapitalista bati (kontuan izanda jakina, lan guztietan ez dagoela harreman zuzenik produkzio-bitartekoekin, baina besteren lanaren gaineko agintea egon badagoela). Era berean, lan-indarraren salgai horrengatik ordaintzen duen prezioa soldata da.

Kapitalismoaren peko salgai guztiekin bezalaxe, lan-indarrarengatik ordaintzen den azken balioa eta prezioa (soldata) une historikoko hainbat aldagai sozialen arabera alda daiteke. Horregatik, soldata kategoria sozial eta historikoa da. Haren balioa bat dator langileak sozialki produkzio eta erreprodukziorako behar duen lan-denborarekin, lan-indarraren eramaile bizia baita. Marxek honela definituko luke: «Lanerako indarraren balioa indarraren jabeak indar hori mantentzeko behar dituen bitartekoen balioa da», bizi-baldintza sozial eta historiko normaletan, gehitu beharko litzateke.

Hau da, langilearen erreprodukzioa bere denboraren eta lekuaren baldintza sozial zehatzen mende dago; izan ere, mendebaldeko gizarte kapitalistan sozialki onartuta dago soldatak langilearen aisialdiaren erreprodukzioaren zati bat ere betetzen duela. Hala nola, lagunekin zinemara edo kaña batzuk hartzera joatea, hori soldataren kontsiderazio sozialaren barruan sartzen baita. Soldata zenbateko gutxiengo eta gehiengo baten artean mugitzen da; behetik, langileari fisiologikoki bizirautea ahalbidetzen dion gutxieneko ahalmenari egiten dio erreferentzia. Goitik, soldaten batez besteko gehieneko zenbatekoari, zeinak ezin izango duen inoiz epe luze batean gainditu kapitalaren errentagarritasuna  zalantzan jartzen duen kopurua.

Soldata zenbateko gutxiengo eta gehiengo baten artean mugitzen da; behetik, langileari fisiologikoki bizirautea ahalbidetzen dion gutxieneko ahalmenari egiten dio erreferentzia. Goitik, soldaten batez besteko gehieneko zenbatekoari, zeinak ezin izango duen inoiz epe luze batean gainditu kapitalaren errentagarritasuna zalantzan jartzen duen kopurua

Bestalde, eta soldataren kategoriaren sarrera labur hau amaitzeko, gogoratu behar da soldata-teoria marxistan ez dagoela langileak denboran zehar benetan pobretzeko joerarik. Soldata marxistaren teoriatik hiru soldata-kategoria atera daitezke: soldata nominala, erreala eta erlatiboa. Soldata nominala langileak bere lan-­indarra saltzeagatik jasotzen duen diru-zenbateko gordina da (700€, 2.200€ edo langile bakoitzaren nominan ezarritakoa). Soldata errealak, berriz, langileak jasotako soldata-zenbatekoa eta soldata horrekin eskuratu ahal izango duen salgaien prezioa lotzen ditu, hau da, inflazioa kontuan hartuta. Azkenik, soldata erlatiboak langile klaseak jasotzen dituen soldata guztiak esparru geografiko jakin batean sortutako gizarte-aberastasun kapitalista osoarekin neurtzen ditu, gizarte-aberastasun horretatik langileei dagokien zenbatekoa neurtzeko.

Marxen arabera, azken soldata-­kategoria hau langileen pobretze erlatiboa da. Hau da, Marxek soilik esan zuen gizarte-harreman kapitalistek denboran erreproduzitzeak aberastasunaren kontzentrazio eta polarizazio handiagoa eragiten zuela, estatistika ofizialek berresten duten datua [1]. Teoria marxistaren kritikatik ezin da ondorioztatu langileak, termino errealetan, gero eta pobreago izango liratekeela eta bizi-baldintza eskasagoetan biziko liratekeela. Horrek ez du esan nahi, krisi kapitalista garaian, langileak benetan pobretu ezin direnik, zuzeneko edo zeharkako soldata-murrizketen bidez [2].

Artikulu honen helburua Espainiako Estatuko langileen soldata-maila orokorra kualitatiboki eta kuantitatiboki ulertzea da. Denboran zehar aldatu diren baldintza ekonomiko-politikoak zehazten zentratuko gara, zeinak eragin duten Espainiako Estatuan krisi kapitalista hamarkada bat baino gehiago jasan ondoren kontratupean izan arren pobrezia egoeran dauden langile multzo handi bat egotea. Horretarako, Espainiako Estatuak Europar Batasunaren integrazio-prozesuan izandako bilakaera eta haren Europako lanaren nazioarteko banaketa berezia aztertu behar dira.

EUROPAKO SOLDATEN GEOGRAFIA POLITIKOA

Espainiako Estatuko langileen soldata-baldintzen argazki osoa lortu nahi bada, lehenik eta behin, bloke kapitalistari eta langile horien lanaren nazioarteko banaketari lotuta ulertu behar da: Europako metaketa-kapitalistaren espazioa eta lan-indarraren merkatu-banaketa segmentatua, estatu kide bakoitzaren produkzio-espezializazioaren arabera.

Diskurtso ofizialaren arabera, Europako merkatu komun eta monetarioaren erregimenaren pean, herrialde guztiek apurka-apurka berdintzera eta integratzera jotzen dutela esaten den arren, errealitatea da EBren barruan ekonomia ezberdinak bizi direla: batetik, esportatzeko gaitasunean oinarritutako erreprodukzio-potentzialtasuna duten ekonomiak. Bestetik, Europako erdiguneko industria-prozesu jakin batzuen deslokalizaziorako subsidiarioak direnak. Azkenik, kapitalaren osaera organiko baxukoak eta defizitarioak direnak, zeinak kreditu bidez finantzatu behar diren. Horrela, haien zor nazionala loditzen dute.

Beraz, gutxienez, EBren barruan hiru Europa daudela aipatu behar da. Hori EBko herrialdeek erakusten duten konplexutasun ekonomikoaren maila desberdinetan edo kapitalaren osaeran ikusten da. Alde batetik, Alemania buru duen industria eta teknologia zentroa dago. Talde honen parte dira Herbehereak, Finlandia, Austria, Belgika edo Luxenburgo ere. Horien erreprodukzioa prozesu industrialen eta esportazio merkantzien teknologizazio handian oinarritzen da.

Horren aurrean, Europako hegoaldeko eredu periferikoa dago, Espainiak, Portugalek, Greziak, baita Italia berak ere osatzen dutena. Eredu honen ezaugarri komuna garapen teknologiko txikiagoa, merkataritza-­balantzan desorekak eta zorpetzeko joera dira. Zentroaren eta periferiaren arteko arrakala horri Europako ekialdeko herrialdeen kategoria gehitu dakioke. Herrialde hauek zentroko industria-prozesuen balio-kateen deslokalizazioen subsidiario gisa funtzionatzen dute.

Hori guztia honela gauzatzen da: Europar Batasuneko lan-kostu handienak Europako iparraldeko eta erdialdeko herrialdeetan kontzentratzen dira, eta herrialde horietan kapitalaren produktibitate handiagoak aukera ematen baitu langileentzako soldata-kostu handiagoak ezartzeko. Kontrara, Mediterraneoko herrialdeetan, non lanaren intentsitatea kapital konstantearena baino handiagoa den, lan-kostuak txikiagoak dira. Hau da, lanaldi luzeagoengatik soldata baxuagoak lortzen dira. Espainiaren kasuan, Europako nazioarteko banaketa kapitalistaren barruan periferiko gisa karakterizatu badezakegu ere, estatuaren barruan Euskal Herria, Katalunia edo Madril gisako lurraldeak daude, Europako erdialdeko estatuen produkzio-esparru lehiakorragoa eta parekoagoa lortu dutenak. Horren ondorioz, langileek soldata handiagoak jaso dituzte historikoki [3].

Hala ere, EBk bere estatu kide guztiei, produkzio-zentrokoak zein periferikokoak izan, ondorengo norabide orokorra ezartzen die: Europako erakunde politikoek soldatak etengabe produktibitatearen azpitik igo behar direla eskatzen dute. Hau da, kapitalaren irabazi-tasaren azpitik.

Errentagarritasunaren galera arintzeko, Europako integrazio-prozesuak, laurogeiko hamarkadatik aurrera, funtsezko bi helburu izan zituen: soldata-errentei eustea eta lan-indarraren merkatua desarautzea. Politika horiek lan-merkatuko «zurruntasunak» murriztuz lehiakortasuna areagotzeko diskurtsoaren pean aplikatu ziren. Hala ezartzen zuen Europako Batzordeak 1994an argitaratu zuen Lehiakortasunari, hazkundeari eta enpleguari buruzko Liburu Zuriak. Honek soldata-doikuntza iraunkorra produktibitatearen hazkundearen azpitik mantentzearen irtenbidea gomendatzen zuen. Berriro ere paradigma bera sinatu zen estatu kide guztien aldetik 2011ko Euro Plusaren aldeko Itunean, euroaren krisi bete-betean.

Errentagarritasunaren galera arintzeko, Europako integrazio-prozesuak, laurogeiko hamarkadatik aurrera, funtsezko bi helburu izan zituen: soldata-errentei eustea eta lan-indarraren merkatua desarautzea

COVID-19aren krisi pandemikoaren ondoren eta zenbait herrialdetan gutxieneko soldatak igo ondotik, Europako erakundeek beren diskurtsoari ñabardurak egin dizkiote funtsa bera aldatu gabe. Izan ere, 2020ko urriko zuzentarau batean, Gutxieneko soldata egokiak Europar Batasunean, Europa mailako gutxieneko soldataren igoerak koordinatzeko zuzentaraua deritzonean, Batzordeak berriro ere igoera horien muga produktibitatean jarri zuen. Beraz, estatuek sindikatuekin eta patronalekin finkatu ahal izango zituzten soldata-igoerak, baina «soldatak produktibitatearen bilakaerara egokituta» [4].

Beraz, Europako moneta-batasunaren instituzionalizazio garaitik, 2010-2015 urteetako euroaren krisitik igaroz eta egungo inflazio-krisi postpandemikora arte, Batzordearen helburua soldaten hazkundea prezioen bilakaeratik (inflaziotik) bereiztea eta horiek produktibitatearen bilakaerara edo, bestela esanda, kapitalaren errentagarritasun-baldintzetara finkatzea izan da.

ESPAINIAKO LAN-ERREGIMENAREN TXERTATZEA EUROAN

Espainiako Estatuaren kasua paradigmatikoa da Europa mailan, modernizazio industrial berantiarraren ondorioz eta Bigarren Mundu Gerra osteko klase ertain eta fordista-keynesiarren gizarteratze berantiarra izan zela eta. Modernizazio industrial berantiar horrek, diktadura frankistaren hasierako autarkia zela eta, soldata egonkorrei lotutako langile-geruza ahul eta berantiar bat sortu zuen, industria-eremu fordistan izan ohi ziren lanen bidez. Espainian gutxieneko industria-sare lehiakorra finkatu zenerako, Europako erdigunearekin alderatuta (desarrollismo frankistaren urteak, hirurogeiko eta hirurogeita hamarreko hamarkadak), handik urte gutxitara desindustrializazio prozesuan sartu zen (laurogeiko hamarkada), Espainiako Estatua orduko Europako Ekonomia Erkidegoaren eta etorkizuneko EBren lanaren nazioarteko banaketan sartzera egokitzeko [5].

1993an Maastrichten sinatutako euroaren proiektuak estuki baldintzatu zituen gizarte eta lan-politikak laurogeita hamarreko hamarkadan zehar, eta egungo lanaren malgutasunaren eta txandakatzearen paradigma sendotu zuen. Politika monetarioak manipulatzeko ezintasunak eta zerga-­politikan muga zorrotzak bete behar izateak, estatuek beren lan-indarraren barne debaluazioetara jotzea eragin zuen, euroan integratzeak irekitzen zuen nazioarteko lehia egoeran lehiakor mantentzeko.

Sektore publikoaren aurrekontuen gaia funtsezkoa zen Maastrichteko Itunak Europako estatuentzat arautzen zuen politikan. Defizit publikoaren nahitaezko murrizketa lege nagusitzat ezartzen zen heinean, ez zen onartu kapitalaren errenta handienei zerga orokorrak igotzea. Gastu publiko soziala, aldiz, estatuek egin beharreko murrizketen erdigunean jarri zen. Bestalde, ekonomia lehiakorragoa bihurtzeko ahalegin orok berekin zekarren lan-kostuak murrizteko betebeharra, bai lan-kostu zuzenak (soldatak) jaitsiz, zein zeharkakoak (zerbitzu publikoak) eta geroratuak (pentsioak) ere.

Maastrichten paradigmak argudio sorta bat eskaini zien laurogeita hamarreko hamarkadan PSOEren eta PPren gobernuei enpresa publikoak pribatizatzeko, pentsio-funtsak murrizten hasteko eta kaleratzearen kostua merkatuko zuten lan-erreforma handiak ezartzeko. Europaren koartada erabiliz, modernizazio europarraren trena ez galtzeko argudio engainagarriarekin, politika antisozialak kateatzeari ekin zitzaion eta politika horiek Espainiako klase ertainetako lehen gizartearen paradigmarekin amaitu zuten. Hau da, eredu fordista-­keynesiar batean oinarritutako desarrollismo frankistaren baldintzapean, lehen langile klasearentzat mugatuta zeuden ondasun eta zerbitzu jakin batzuk, hala nola, jabetzako etxebizitza edo auto partikularra, soldataz eskuratu ahal izan zituzten pertsonak desagerrarazi zituzten. Maastricht paradigmatik abiatuta, Espainiako klase ertainen engranaje osoak gehiago joko luke kreditu errazaren eskuragarritasunera soldatara bertara baino, etxebizitzarena gisako burbuilak sortuz [6].

Ildo horretan, Felipe Gonzalezen PSOEk soldata murrizketaren bidea erraztu zion Jose Maria Aznarren gobernuari, PPk gidatuko baitzuen Espainiako Estatuaren hasierako etapa euroaren barruan. Aipatzekoa da PSOEk 1992an onartutako decretazo gisa ezagutzen dena, Lege Dekretu bidez langabeziagatiko sorospena jasotzeko gutxieneko kotizazio-aldia luzatzea ezartzen zuena; soldatei dagokienez kotizaziopeko prestazioen ehunekoa murriztu zuena; langabeek gizarte-segurantzan kotizatzeko betebeharra ezarri zuena; langabeziagatiko prestazioen zerga-salbuespenak ezabatu zituena; langabeziagatiko prestazioaren gutxieneko mugak murriztu zituena eta lan-uzte eskubidea desagertzea erraztu zuena. Hainbestekoa izan zen lan-eskubideen aurkako erasoa, Felipe Gonzalezen gobernuari bi greba orokor kostatu zitzaizkiola UGT eta CCOO aldekoak zituen sindikatuen aldetik, 1992an eta 1994an.

Langabeziarako eskubidearen murrizketak berehala nabaritu ziren Espainiako Estatu osoko langile-­klasean. EPAren arabera (euskaraz, Biztanleria Aktiboaren Inkesta), 1993an bataz beste 3.481.000 pertsona zeuden langabezian, eta horietatik 1.933.000 langabek jaso zituzten prestazioak. Hau da, langabeziagatiko estaldura-tasa orokorra langabeen % 55,6ra iristen zen. 1998an, euroan sartu baino urtebete lehenago, EPAren arabera langabeziaren batez besteko zifra 3.060.000 langilekoa zen, eta langabeziagatiko prestazioen onuradunak 1.130.000 izatera jaitsi ziren. Langabeziagatiko babesaren estaldura langabe guztien % 36,9ra jaitsi zen. 1993an baino ia % 20 gutxiago [7].

Aldi berean, PSOEren 1994ko eta PPren 1997ko lan-erreformak funtsezkoak izan ziren Espainiako lan-­indarrean soldata prekarietatearen paradigma ezartzeko. Lan-erreforma horiek Espainiako lan-merkatuan enpresaburuei zuzeneko lan-kostua merkatzen zieten 16 kontratu-modalitate berri sartu zituzten: merkatuko premien ondoriozko behin-behineko kontratuak, praktikaldikoak eta prestakuntzakoak edo 28 urtetik beherako gazteentzako ikaskuntza-kontratuak. Kontratu horiek ez zuten kontratu-­figura horren pean gizarte-segurantzaren etekinik izango, ezta langabezia-prestaziorako eskubiderik ere eta, gehienez ere, gutxieneko soldataren % 75 kobratu ahalko zuten.

Era berean, 1994ko lan-erreformak aldi baterako laneko enpresen (ETT) figura legeztatu zuen. 1998rako Espainiako Estatuko lan-kontratu guztien % 17 ziren, prekarietate handieneko baldintzetan. Laurogeita hamarreko hamarkadako Espainiako langabezia-­tasa handiaz baliatzen ziren enpresak, non lan-indar erabilgarriaren % 25era izatera iritsi zen. Argudio ofizialak zioen langabezia maila handiaren arrazoia langileen babes sozial eta sindikal altua zela. Ondorioz, kaleratzea merkatzeko paradigma ezarri zen. Hala, Langileen Estatutuaren 52.c artikulua aldatu zen, enpresen lehiakortasuna eta produktibitatea kaleratze objektiboaren arrazoi gisa har zedin. Horrela, lehen bidegabetzat eta, ondorioz, enpresentzat garestiagotzat joko ziren kaleratzeen kostua merkatu zen. Enpresen irabazi-tasa legez ezarri zen Espainiako lan-merkatuaren arautzaile nagusi gisa.

Espainiako Estatua Europako moneta bakarrean sartzera eraman zuen bideak errepresio eta soldata-doikuntza etengabearen esparrua instituzionalizatzea ekarri zuen, non 2008 osteko krisiaren lan-erreformek, Zapateroren gobernuaren 2010eko lan-erreformak eta Rajoyren gobernuaren 2012ko erreformak esparru honetan sakontzea baino ez zuten ekarri; PSOE-Podemos koalizio-gobernuaren 2021eko azken lan-erreformak ukitzen ez duen paradigma, langabeziaren zenbait kontratu-mota egiteko modua baino ez baitu aldatzen. Era berean, kaleratzea merkatzeko esparrua bere horretan uzten du eta Estatuaren figura indartzen du langabezia-prestazio jakin batzuen bermatzaile gisa. Hala nola, ERTE prestazioena.

SOLDATA-ARRAKALA, BELAUNALDI-ARRAKALA

Artikulu honen hasieran esan den bezala, soldata marxistaren legeak zehazten duena soldata erlatiboaren funtsezko kontsiderazioa da. Hau da, langileek kontrolatzen duten aberastasun osoaren zatiagatik kontuan hartzen dena, ondorio praktikoetarako BPGren guztizkoan soldata-partaidetza gisa neur daitekeena. Neurketa horrek erakusten du Espainiako Estatuaren kasuan laurogeiko hamarkadatik aurrera lan-baldintzen aurkako erasoek, laurogeita hamarreko hamarkadan Maastrichten paradigman instituzionalizatuak izan zirenak, sortutako aberastasun sozialaren zati gero eta handiagoa kapitalaren esku geratzea eragiten zutela eta gutxiago langileen esku.

Zehazki, AMECOren (EBko estatistika ekonomikoko zentrala) datuetan oinarrituta, Espainiako soldatek BPGrekiko zuten partaidetza % 66 ingurukoa zen 1980an; 2000. urterako, zifra hori % 58 ingurura jaitsi zen. Euroaren krisian Espainiako Estatuko langileen guztizko soldata-baldintzen aurkako beste eraso bat egin zen, 2009tik 2019ra bitarteko hamarkadako denbora tartean soldaten pisu erlatiboa BPGrekiko % 57,8tik, % 53,5era jaitsi baitzen. Hau da, kapitalaren esku geratuko den gizarte-aberastasunaren % 4,2ko jaitsiera [8].

Baina langileen pobretze erlatiboaz gain, krisi kapitalistek langileek jasotzen duten soldata nominala bera murriztea eragin dezakete, kapitalaren errentagarritasun-baldintzei eutsiko zaiela ziurtatzeko. Hala gertatu zen Espainiaren kasuan, 2010eko euroaren krisitik aurrera. ELGAren (Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundea) datuen arabera, Espainiako urteko soldaten batez besteko tasa 26.836 eurokoa zen langile bakoitzeko 2000. urtean. 2009an, langile bakoitzeko 29.308 euroko soldaten batez besteko maximoa lortu zen eta, hortik aurrera, krisiaren hurrengo hamarkadan etengabe jaitsi zen. 2020an langile bakoitzeko 26.537 euroko batez besteko soldata izan zen. Hau da, 2020. urterako, Espainiako Estatuko langileek 299 euro gutxiago jasotzen zituzten batez beste urteko soldatan 2000. urtearekin alderatuz gero, urte horietan zehar, noski, bizitza garestitzen joan den bitartean.

Beraz, Espainiako langileen soldata erreala, hainbat salgai erosteko gaitasuna alegia, murriztu egin da azken hamarkadan. Zehazki esanda, AMECOtik ateratako datuen arabera, Espainiako Estatuko soldata erreala % 0,047ko urteko batez besteko tasa metatura baino ez da igo 2008tik 2021era. Euroguneko hazkunde-tasa txikienetakoa. 2010. eta 2012. urteetako lan-erreformek langileen soldata errealean nabaritu zen soldata-debaluazio gogorra suposatu zuten. Horrela, CCOO sindikatuaren kabinete ekonomikoak egindako ikerketa baten arabera, 2019an, pandemia hasi aurreko urtean eta burbuila inmobiliarioa lehertu eta hamaika urtera, soldata erreala % 6,2 txikiagoa zen 2008ko lan bera egiteagatik, INEren Laneko Prezioen Indizearen arabera [9].

Lana desarautzearen eta malgutzearen paradigma horrek belaunaldien arteko arrakala itzela sortu du krisiaren aurreko urteetan laneratu ziren langileen eta egungo gazte-­langile klaseen artean, non, gaur egungo soldatetara behartuta egonda, hauek ez dieten ia aukerarik ematen haien bizitza baldintza egonkorretan erreproduzitzeko, ez bada gurasoek eskainitako aurrezkiengatik. 2018ko Espainiako Gazteriaren Kontseiluaren azterlan baten arabera, 16 eta 29 urte bitarteko gazteen % 40 baino gehiagok zailtasuna dute haien soldatarekin hilabete amaierara iristeko. Adin-talde bereko langile gazteak dira batez besteko errenta txikiena dutenak. 2015ean, 8.935 euroko urteko batez besteko errentarekin, gutxienekora iritsi ziren. Gainerako adin-taldeak 10.000 eurotik gorako batez besteko errentekin mantentzen dira beti [10].

Soldata-baldintza prekario horiek ez diete uzten gazte langile klaseei gizarte-kontratu kapitalistan sartzen, hirurogeiko hamarkadatik aurrera langileen geruzak sartu ziren moduan. Parekorik gabeko paradoxa batean, erretiratuen adin-taldea (65 urte edo gehiago) da Espainiako Estatuan urteko batez besteko errenta handiena jasotzen duen adin-taldea. Horrek esan nahi du langile aktiboek, kasu askotan, gaur egun erretiratuta dauden langileek baino zenbateko txikiagoa kobratzen dutela, azken hauen Espainiako ekonomia kapitalistaren hedapen-aldian kotizatutako urte luzeak kontuan hartzen baitira. Horrela, gazteak gero eta gehiago herentzia inmobiliarioen eta familiaren laguntzen menpe daude haien bizitza ordaindu ahal izateko. Horrek haien bizitzetan dakarren diziplinazko eta ezegonkortasunezko eragina kontuan izanda gainera.

Etorkizunari begira, agertoki are goibelagoa bihurtzen ari da COVID-­19aren pandemiaren ondoreneko inflazioaren krisiaren eztandaren ondoren eta munduko balio-kateen krisiaren eta Ukrainako gerraren testuingurua kontuan izanda. Horren ondorioz, berriro ere langile guztien soldata errealak murriztuko dira, baina bereziki soldata-baldintza txarrenak dituzten langileei eragingo die. Espainiako Estatuko patronal nagusiek dagoeneko hasi dute soldata-baldintzen aurkako erasoa, gehiegizko soldatei inflazioaren errua egotziz eta soldaten eta prezioen arteko zurrunbilorik gerta ez dadin eusteko deia zabalduz.

Hala ere, artikulu honetan frogatu den bezala, soldatek ez dute goranzko bidea erakusten, ez gutxienez azken hamarkadan. Hortaz, inflazioaren arrazoia enpresa-mozkinak eta ekoizpen-krisia dira, ez soldaten-kostuak. Hori hala izanda ere, covid osteko garaian errentagarritasun-tasak berrezartzeko, beste soldata-doikuntza bat egingo da langile-klasearen aurka. Espainiako Bankuak berriki egindako txosten batean emandako datuen arabera, Espainiako Estatuan lan-hitzarmen kolektiboetako langileen soldatak % 2,3 igoko direla aurreikusten da 2022an. Bien bitartean, inflazioa % 6tik gorako hileko tasetan kokatuko da batez beste urte berean; horrek esan nahi du, soldatak beti hiru aldiz gutxiago igoko direla, gutxienez, bizi-­kostua eta prezioak baino.

Gainera, txosten beraren arabera, gaur egun hitzarmen kolektiboei atxikitako 1,2 milioi langilek baino ez dute soldata inflaziora indexatzeko klausula, hitzarmena duten langileen % 15ek hain zuzen. Kopuru hori askoz ere handiagoa zen 2008an, krisiaren eta PSOE eta PPren lan-erreformen aurretik, non 8 milioi langileek baino gehiagok prezioen igoerari lotutako soldata-klausula zeukaten, hitzarmena zuten langileen ia % 70ek. Hala ere, 2010eko eta 2012ko lan-erreformek hitzarmen kolektiboen baldintzei egindako erasoaren ondorioz, Yolanda Díazen azken lan-erreformak mantendu dituenak, soldaten balioa handitzea enpresen produktibitateari eta errentagarritasunari lotuta dago, prezioen bilakaerari baino.

ONDORIOAK

Esan daiteke, egungo inflazio-krisiak, langile klasearen soldata eta bizi-baldintzen aurkako birdoitze berri bat ekarriko duela berekin. Hala ere, ibilbide luzeko azterketa bati esker ikus dezakegu soldata-baldintzak atzera egiten ari direla laurogeiko hamarkadatik, birmoldaketa neoliberala deritzonaren paradigma guztia sortu zenetik, hain zuzen ere. Orduz geroztik, hirurogeita hamarreko hamarkadako krisitik ateratzeko kapitalak inposatutako kondizio gisa, EBko erakundeek lan-erregulazio ezaren eta soldata-kostuen murrizketaren ezarri zuten. Horrek ondorio zuzenak izan ditu langileek kontrolatzen duten gizarte-aberastasunaren zatian. Era berean, aberastasun-kontzentrazio handiagoa dago kapitalaren eta burgesiaren eskuetan. Baina, era berean, langileen benetako pobretzea ekarri du azken urteotan.

Garrantzi berezia hartu behar du langile-klaseko belaunaldi gazteen arteko arrakalak. Izan ere, belaunaldi horien laneratzeak jada ez die soldata bidezko bizi-mantenua bermatzen. Horrek, gero eta mendekotasun handiagoa eragiten du familia-herentziaren eta biziraupeneko estatu-subsidioen aurrean, aurrezkirik eta ondasun gutxien duten familien kasuan batez ere. Belaunaldien arteko arrakala honek zailtasun handiagoa dakar langile gazteak Bigarren Mundu Gerra osteko kontratu sozial kapitalistaren antza duen zerbaitetan integratzeko eta, horrela, bake soziala bermatzeko.

Hala ere, irakurketa politiko zorrotzetik abiatuta, ez litzateke ondorioztatu behar bizi-baldintza okerragoa izateak belaunaldi berriak egungo statu quo-arekin apurtzaileagoa den jarrera politiko batean kokatzea ekarri behar duenik. Are gehiago, beldurrak, bizi-ezegonkortasunak eta beken, estatuko subsidioen edo familia-herentzien menpe egon beharrak bizi-menpekotasuna sor dezakete, jarrera politiko nihilista edo kontserbadoreetara bideratzeko. Hala ere, belaunaldien arteko arrakalak gero eta mesfidantza handiagoa sortzen du erakundeen erreformen bidez, lege aldaketa nabariak egin ahal izatea ziurtatzen duten jarrera politikoen aurka. Horrek ateak irekitzen ditu aurrekoen aldean, funtsean, desberdina den ziklo politiko berri baterako. Aurreko ziklo politikoak langile klasea estatuaren aparatuan txertatu izanagatik nabarmendu dira. Paradigma hori agortzen ari da, eta baliteke ez itzultzeko izatea; horregatik, egungo garaietako haizearen irakurketa politiko egokia egin behar da, praxi politiko eraginkorra ahalbidetzeko.

OHARRAK

1 Munduko aberastasun soziala gero eta esku gutxiagotan kontzentratzen eta zentralizatzen ari dela erakusten duen argazki oso bat izateko, Oxfam GKEak munduko desberdintasunari buruz egindako azken txostena kontsulta daiteke, nazioarteko erakunde kapitalista nagusien datu estatistikoetan oinarritua, ingelesez eskuragarri «First Crisis, Then Catastrophe» izenburupean.

2 Soldataren kategorian sakontzeko marxismoaren teorian Marxen Capital bera kontsulta daiteke bosgarren kapitulutik bederatzigarren kapitulura. Rosa Luxemburgoren Introducción a la Economía Política (5. kapitulua) eta Roman Rosdolsky Genesis y estructura de El capital de Marx Estudios sobre los Grundisse (batez ere liburuaren III. zatiko gehigarria) lanen laburpen zabal eta osoa ere aurki daiteke.

3 Europako zentro eta periferia baten karakterizazioari buruzko sarrera egiteko Luciano Vasapollo, Rita Martufi eta Joaquín Arriolaren liburu kolektiboa kontsulta daiteke (2014): El despertar de los cerdos PIIGS. Portugal · Irlanda · Italia · Grecia · España.

4 Honaino aipatutako hiru dokumentuak Europako Batzordearen webgunean kontsulta daitezke. Gomendagarria da, batez ere, 1994ko Libro Blanco sobre la competitividad, el crecimiento y el empleo irakurtzea. Izan ere, nahiko hizkera zehatzarekin ezartzen dira hurrengo hamarkadetarako kapitalaren errentagarritasun-baldintzak babesteko Europako erakundeen estrategia politikoak, eta termino horiek ez dira gehiegi aldatu gaur egun.

5 Ziklo kapitalisten historia eta Espainiako Estatuan izan zituzten krisiak sakonago ulertzeko, Emmanuel Rodríguez eta Isidro Lópezen (2010) obra kontsulta daiteke: Fin de ciclo. Financiarización, territorio y sociedad de propietarios en la onda larga del capitalismo hispano (1959-2010).

6 Emmanuel Rodriguezen obra berria (2022) El efecto clase media. Crítica y crisis de la paz social, frankismo garaitik gaur egunera arte klase ertainen aldi desberdinen sorrera eta desintegrazioa sakon aztertzen ditu.

7 Lan datuetan sakontzeko eta Maastrichteko Itunak inposatu zuen esparru desregulatzaile eta malgutzailea ulertzeko, Pedro Montesen (2001) obra kontsulta daiteke: La historia inacabada del euro.

8 Espainiako kasuan soldata erlatiboaren azterketa sakonagoa egiteko Diego Guerreroren (2000) kapitulua kontsulta daiteke: «Depauperación obrera en los países ricos: el caso español», Macroeconomía y crisis mundial lan kolektibokoa.

9 Aipatutako txostena 2021ean egin zen, eta on-line kontsulta daiteke CCOOren web orriko dokumentuen atalean, «Los costes económicos y sociales de la inestabilidad en el empleo y las reformas laborales de 2010 y 2012» izenburupean.

10 Txostena on-line kontsulta daiteke Espainiako Gazteriaren Kontseiluaren webgunean, «Estudio sobre la pobreza juvenil» izenburupean.