Azken urteetan areagotu egin dira proiektu txikitzaileen proposamenak, Araban batik bat. Zeintzuk deritzozue direla garrantzitsuenak?

Itziar Martinez de Luna: Garrantzitsuak denak direla uste dugu, askotarikoak diren arren, elkarren artean erlazionatuta daudelako. Denak tamaina handiko proiektuak dira, eta komunean dutena da energiari lotutako proiektuak direla: parke eolikoak eta fotovoltaikoak, datu-zentroak, Abiadura Handiko Trena, tomateen makronegutegia Tuestan, hidrogenoa ekoizteko proiektuak, proiektu logistikoak, Zaia ibaiko dikea... Dena den, momentu honetan kezkagarrienak dira Labrazako eta Azazetako parke eolikoak. Lehenengoa aurrera aterako da dagoeneko, eta bigarrena ate joka daukagu.

Proiektu horiek aurrera ateratzeko, "ukatzeko eta erretiratzeko taktika" erabiltzen dutela uste dugu: enpresek gehiegizko eskaerak egiten dituzte, ondoren "neurrizko" proposamenetara gerturatzen joateko. Horrela, proiektu jakin batzuk ukatzean eta erretiratzean, mugimendu sozialen baretzea eta onespena lortzen saiatzen dira; forma disimulatuan eta, ustez, biolentzia edo autoritatea erabili gabe.

Roberto Ruiz de Arkaute: Proiektu guztiak garrantzia handikoak dira, baina momentu honetan larritasuna Labrazan dago, proiektua jada onartu dutelako; eta, Azazetan, aurreikus dezakegu administrazioek ez dutela inongo oztoporik jarriko. Eta, eolikoez gain, badaude oso aurreratuta dauden bi proiektu fotovoltaiko ere: Vitoria Solar 1 eta Vitoria Solar 2. Parke horien garapenak berebiziko garrantzia du, aurrekari bilakatu daitezkeelako eta, horietan oinarrituz, beste zenbait proiektu gara daitezkeelako. Horiek markatuko dute etortzear daudenen ibilbidea.

Askotan energia berriztagarrien ezarpenak eragin positiboa izango duela esaten da, Lurralde Plan Sektorialaren (LPS) plangintzan, adibidez. Esaten da ez duela lehengaien erauzketa inbaditzailerik ekarriko. Baina egia al da baieztapen hori?

R. R: Aitzakia bat iruditzen zaigu. LPSren harrera-dokumentuan argudiaketa ofizial hori azaltzen da, jendeak horrelako teknologia begi onez ikus dezan. Esaten dute ez duela lehengaien erauzketa inbaditzailerik ekarriko, baina baieztapen hori ez dator bat errealitatearekin. Kontuan hartu behar dugu nondik datozen horrelako zentralak eraikitzeko behar diren baliabideak. Teknologia hori garatzeko mineral bereziak, lur arraroak eta antzeko baliabide estrategikoak behar dira, eta horien inguruan gatazkak sortzen dira. Egun, Europan bertan ere ikus dezakegu hori, Ukrainan adibidez. Gure ustez, horrek badu kutsu inbaditzaile bat.

"Nola saldu LPSk ez daukala inolako eraginik, irizpide bezala markatzen bada gure lurraldearen %1,5 inguru erabili behar dela zentralak eraikitzeko?"

Bestalde, Euskal Herrian ere okupatzen da eremua. Nola saldu, orduan, LPSk ez daukala inolako eraginik, irizpide bezala markatzen bada gure lurraldearen %1,5 inguru erabili behar dela horrelako zentralak eraikitzeko? Uste dugu, behintzat, ikertu egin beharko litzatekeela zein tokitan eta zergatik eraikitzen diren, dakartzaten ondorioak esanguratsuak izan daitezkeelako.

Gu, berez, ez gaude energia berriztagarriren kontra; gure ustez teknologiaren erabilera positiboa edo negatiboa izan daiteke, baina helburuaren araberakoa da hori. Energia nuklearrarekin ere gertatzen da, adibidez: energia nuklearra medikuntzan erabiltzen da, eta horrek bizitza asko salbatu ditu eta salbatuko ditu. Baina beste erabilera mota bat ematen badiogu, kontrakoa gerta liteke. Gu teknologiaren alde gaude, baina ikusi beharko litzateke zein erabilera ematen zaion horri eta zein ondorio ekar ditzakeen lehengaien jatorrizko tokietan.

Iberdrolak 5.600 milioi euroko etekin errekorra izan zuen 2024an, hein handi batean, energia berriztagarrien hedapenarengatik. Aurreko urtekoa baino %17 handiagoa da hori. Energia berriztagarrien ezarpena negozio berriak martxan jartzeko aukera modura ulertu behar al dugu?

I. M: Argi dago. Negozio hutsa da hau. Txinatarrek "ekonomia energetiko berria" izendatzen dute, eta horrekin dena esanda dago. Interes ekonomikoa bistakoa da: uneko negozioa eta burbuila ekonomikoa. Trantsizio energetikoaren aitzakiarekin, etekin ekonomiko handiak bilatzen dituzte, eta horri lotuta, zentralak edonon zabaltzen eta handitzen ari dira, kontrolik gabe. Baina horretarako behar diren lehengaiak ez dira betierekoak.

Ibedrolaren moduko enpresei inporta zaiena da merkatua bereganatzea, eraikitze zein esplotazio faseetan. Haiek badakite negozio hau oso mugatua dela berez, lehengaiak ere oso mugatuak diren heinean, petrolioa kasu; eta horregatik dute 25 eta 30 urte arteko bizia jartzen dituzten plakek edo errotek. Ez dago planetarik gero instalazio eta bateria horiek guztiak ordezkatzeko, eta arrazoi horrexegatik diogu momentuko negozio bat dela hau.

"Trantsizio energetikoaren aitzakiarekin, etekin ekonomiko handiak bilatzen dituzte, eta horri lotuta, zentralak edonon zabaltzen eta handitzen ari dira"

R. R: Iberdolaren etekinak adibide bat besterik ez dira. Hura eta beste hainbat enpresa kapitalismoaren agenteak dira. Sistema kapitalistan krisialdiak sistemikoak dira batzuetan, eta, beste batzuetan, nahita sortzen dira. Aldi berean, sistema horren barruan dauden agenteek irtenbideak bilatzen dituzte, baina horiek beti dira haien onurarako. Arazoa eta irtenbidea beti esku berdinetik datozela uste dugu.

Ikusten ari gara edonolako alderdi politikoak ari direla proiektu suntsitzaileak bultzatzen edo onartzen, baita ezkertiartzat jo ditzakegunak ere. Zer irakurketa egiten duzue horren inguruan?

I. M: Argi ikusten dugu alderdi politikoak laguntzaileak izaten ari direla, ezta? Aurrekoan, nonbaiten irakurri nuen gobernuan edo gobernutik oso hurbil daudenak ez direla konturatzen, agian, manipulatuak izaten ari direla. Baina, konturatu ala ez, giltza izaten ari dira. Berriztagarrien hedapena beharrezkoa dela justifikatzen dute, kapitalismoak defendatutako trantsizio berdea besarkatuz. Ez dakigu ez ikusiarena egiten ari diren edo itsu dauden; eta, finean, haien ekintzek ez diete benetako arazoei aurre egiten, ez dutelako konponbiderik ematen. Sistema kapitalistari aurre egin beharko liokete, interes ekonomikoak gainerako guztiaren gainetik jartzen direlako.

"Gobernuan zein oposizioan dauden alderdiak gugandik gero eta urrunago daudela uste dugu"

Argi dago sistema ekonomikoaren aldaketarik gabe ez dagoela klima-aldaketari aurre egiterik. Hori horrela da. Bestalde, gobernuan zein oposizioan dauden alderdiak gugandik gero eta urrunago daudela uste dugu. Mugimendu eta oinarri soziala entzuteari utzi diote, eta kontuan hartu behar gaituzte iparra ez galtzeko; edo, esaten den bezala, hankak lurrean mantentzeko. Horrekin ez dugu esan nahi guk egia bakarra eta absolutua dugunik, baizik eta defendatzen dugun ikuspuntua interes ekonomikoetatik libre dagoela.

Ohikoa da alderdi politikoek esatea legeak proiektu horiek onartzera behartzen dituela, Labrazan EH Bildu buru duen udalak egin bezala. Honakoa auzi juridiko bat soilik dela uste al duzue?

R. R: Momentu hori ailegatu behar zen, ezta? Guk aspalditik ikusten genuen EH Bilduren barruan eta agintean dagoen herrietan horrelako gatazkak gertatuko zirela, eta maizago sortuko dira. Zergatik? Bada, orain arte, paperean edo komunikabideetan bakarrik agertu direlako proiektu horiek, horiei buruz eztabaidatu dugunean. Orain, mehatxuak mehatxu izateari utzi eta errealitate bilakatu dira. Proiektuak dagoeneko martxan daude eta oposizio instituzionalaren partetik ez dira zalantzan ipintzen.

Labrazan gertatutakoa apur bat gaiztoa izan dela uste dugu. Harritzen gaitu nola udaletxean bertan dauden alderdiek ezin izan duten ikusi aspalditik ikusten ari ginen mamu hori. Badirudi arazoa egun batetik bestera agertu dela eta horren aurka ezin dutela ezer egin, baina irtenbide batzuk bazeudela uste dugu. LPS oraindik onartu gabe dagoenez, Labrazako proiektuak "plan berezi" deiturikoen ibilbidea hartu behar izan du aurrera egiteko. Plan berezi horretan proiektu nagusia garatzen da, baina, aldi berean, edonork aurkeztu dezake eremua babestea helburu duen beste plan bereziren bat. Leku berean bi proiektu sortzen direnean, bat alboratu eta bakarra onar daiteke. Hori izango litzateke irtenbide bat, esate baterako. Baina, kasu honetan, ez da bestelako proiekturik aurkeztu, ez da bi proiekturen arteko lehiarik egon, eta promotoreak aurkeztutakoa bakarrik egon da mahai gainean.

Udalak, nolabait, eremua babesteko beharra alde batera utzi eta beste batzuen eskuetan utzi du, eta bere ausardia falta agerian gelditu da. Gogora ekarri dit gure garaiko Herri Batasunak Madrilen esandakoa: "Por imperativo legal, aceptamos la constitución". Nolabait, Labrazan eskema berdintsua izan da; kasu honetan, proiektua geldiarazteko ibilbide teknikoak aztertu gabe. Eta orain, gure galdera hurrengoa da: beste proiektu batzuen aurrean, zer ibilbide hartuko du EH Bilduk? Erantzun berdina emateko ez dugu inolako oposiziorik behar, horretarako dagoeneko EAJ badugu eta.

Itziarrek esan bezala, EH Bilduk kalea galdu du, beste toki batzuetan egon nahi izan duelako. Kalean gauden eragile herrikoiek ez dugu ofizialki haien elkartasunik ikusten, ez dago oposiziorik, eta ez dugu halakorik espero.

Proiektu txikitzaileen aurka erantzuna izaten ari da kale mailan. Zer nolakoa izaten ari da borroka hori?

I. M: Borroka hor dago, kalean dago, egon behar den tokian. Borroka gogorra eta luzea izango den arren, han egon beharko gara. Hedabideek proiektu horiek aurkezterakoan ñabardura asko aipatu gabe uzten dituztenez, gu proiektuei buruz informatzen saiatzen gara besteak beste. Horretarako kontzejoekin, herrietako jendearekin edo administrazioekin elkartzen gara, borroka kalera ateratzeko asmoz.

"Borroka hor dago, kalean dago, egon behar den tokian"

R. R: Badaramatzagu dagoeneko urte batzuk horretan eta gure aldarrikapenak hedatzea lortu dugu. Euskal Herria Bizirik sortu genuen, sare moduan, Araban ikusten ari garen eolikoen mehatxua Bizkaiko edo Gipuzkoako zenbait tokitan ere ikus dezakegulako, Ernio eta Azpeitia inguruan, adibidez. Agian oraindik ez gara guztiz kontziente, baina horrelako proiektuen hedapenari mugak edo oztopoak jartzen ez badizkiegu, aurrerago ezin izango ditugu egun batetik bestera geldiarazi. LPSk eremua baliabide bezala ikusten du, eta baliabide hori agortu arte, promotoreak hor egongo dira. Eremua, kasu honetan, gure lurra da, eta gu hemen pasaran gaude. Hortaz, gure ardura eta beharra da ahalik eta baldintza onenetan mantentzea.

"Agian oraindik ez gara guztiz kontziente, baina horrelako proiektuen hedapenari mugak edo oztopoak jartzen ez badizkiegu, aurrerago ezin izango ditugu egun batetik bestera geldiarazi"

I. M: Eta uneko proiektu horietaz haratago, lurra bereganatzen saiatzen ari direla da gehien kezkatzen gaituena, hau da, gu desjabetzen saiatzen ari dira eta lortzen ari dira. Eta hori ez da txorakeria. Lurra haien eskuetan dagoen bitartean, gu haien eskuetan egongo gara. Berdin du Iberdola, Solaria edo beste enpresa bat den; berdin du momentuko negozioa zein den.

Martxoaren 22an mobilizatzera deitu duzue Euskal Herria Bizirik plataformatik. Zer aldarrikatuko duzue?

R. R: Batetik, enpresak seinalatu nahi ditugu: Iberdola, Statkraft, MCC, Saitec (LPS garatu duena) edo Solaria, adibidez. Enpresen mehatxua jarraitua izango da eta hainbat arlotan ikus dezakegu hori, ez bakarrik energiaren munduan: energia ez bada, osasuna izango da, eta osasuna ez bada, gerra bera izango da. Makroproiektuekin izaten ari diren rola salatu nahiko genuke, lehenik arazoa eta beldurra sortzen baitituzte, gerora salbatzaile modura agertzeko. Haien etekinak gure beldurretik sortzen dira, eta gurekin jolasean ari dira. Gainera, enpresa zehatzez gain, atzetik dagoen estrategia finko eta ondo egituratua salatu nahiko genuke.

"Enpresen mehatxua jarraitua izango da eta hainbat arlotan ikus dezakegu hori, ez bakarrik energiaren munduan"

Bigarrenik, instituzioen rola seinalatuko dugu. Bakarrik laga gaituzte. Jendearen antolakuntza eta kalera ateratzeko aldarrikapenak betidanik izan dira oso garrantzitsuak; gogora dezagun Lemoizko borroka eta nola gelditu zen zentrala eraikitzeko proiektua. Ziur nago momentu horretan Lemoizen alde erabili zituzten argudioak orain erabiltzen diren berdinak direla. Kasu horretan, EAJk egin zuen proiektuaren alde. Oraingo instituzioek zuzenean txertatu nahi dituzte Europa edo Espainia mailatik datozen irizpideak, berriz ere enpresen alde jokatuz, eta horretarako erreminta juridiko bat da LPS.

Hirugarrenik, kapitalismo berdearen promesa faltsua dela aldarrikatuko dugu. Azken egunetan entzun dugu militarizazioaren bidea hartu behar dugula, bestela, garapenaren trena galdu dezakegulako. Baina betiko kontua da, xantaiaren diskurtsoa erabiltzen dute: "Ez baduzue onartzen instituzioek proposatzen dugun politika, gorriak ikusiko dituzue". Kontziente izan behar gara hori ez dela egia. Guk geuk konpondu behar ditugu gure arazoak, eta ezin ditugu gure ibilbidea eta etorkizuna haien eskuetan utzi.

Eta bukatzeko, borroka eta erresistentzia sortzen diren heinean, neurri berean agertuko da haien aurkako erantzuna: kriminalizazioa. Beraz prest egon beharko gara, eta manifestazioan hori ere aldarrikatuko dugu.

I. M: Nahiz eta egungo politikari profesionalen aldetik umezurtz egon, kalean oso babestuta gaude. Azken urteetako mobilizazioetara gero eta jende gehiago batu da, gero eta jende gehiago ikus daiteke gaiarekin arduratuta. Indarrak batzen jarraituko dugu, lortu arte.

"Nahiz eta egungo politikari profesionalen aldetik umezurtz egon, kalean oso babestuta gaude"